Cyfrowość i granice historii

W 2009 roku wydawnictwo PWN opublikowało przekład książki Frontiers of History. Historical Inquiry in the Twentieth Century, której autorem jest Donald R. Kelley – redaktor czasopisma „Journal of the History of Ideas”, były profesor historii na Uniwersytecie Rutgers, przewodniczący International Society for Intellectual History. Kelley zajmuje się historią historiografii i dziejami europejskiej myśli intelektualnej.

Granice Historii. Badanie przeszłości w XX wieku to książka będąca omówieniem zmieniającego się od początków XX wieku charakteru studiów historycznych i dominujących kierunków w badaniu przeszłości. Jednak obok analizy ewolucji najważniejszych problemów teoretycznych związanych z pisarstwem historycznym Kelley omawia także współczesne wyzwania stojące przed historykami.

Problem wiedzy przyjął odmienny kształt w tym nowym tysiącleciu – problem wiedzy w sensie nie epistemologii (…), lecz kwestii organizacji i kontroli wiedzy: jak przechowywać, systematyzować, wydobywać, ogłaszać, przekazywać i interpretować nagromadzenie danych przytłaczających ludzką pamięć od czasu, kiedy istnieją archiwa. Nadmiar publikacji, źródeł, komentarzy powoduje, że badanie historyczne sprowadzone być może jedynie do interpretacji kolejnych interpretacji, a nie do analizowania historycznej rzeczywistości. Czy tradycyjna książka jako podstawowy nośnik wiedzy ustępować ma publikacjom elektronicznym, których poszczególne elementy współistnieją w olbrzymiej sieci wzajemnych hipertekstowych powiązań?

Kelley zwraca uwagę na to, że proces cyfryzacji nie dotyczy wyłącznie formy, w jakiej dystrybuowana jest wiedza. Zmiany związane z remediacją sięgają głębiej: w jaki sposób wpłynie ona na styl narracji historycznej i sposób prowadzenia badań: Czyżbyśmy musieli, w dobie lingwistycznego przeorientowania, budować nasze pytania – i formułować odpowiedzi – w języku komputera? Dość ciekawie brzmi też pytanie autora o ostateczne spełnienie się modnej dziś idei końca historii – jego przejawem będzie bezrefleksyjne poddanie się przeładowaniu informacyjnemu.

Jaki pisze Kelley, centrum badania historycznego nie stanowią już archiwa, lecz nowe formy technologii informacyjnej, w tym zapis elektroniczny, pamięć, przekaz i wymiana, które być może doprowadzą do zaniku dbałości o osąd, styl oraz standardy literackie, a także do wysypu powtórzeń oraz literackich plagiatów – zamierzonych bądź nie. Cyfryzacja wpłynie na źródła wiedzy o przeszłości: poszerzy horyzont poszukiwań rozszerzając bezpośrednią dostępność źródeł i opracowań (także tych drugorzędnych, niszowych, alternatywnych), co z jednej strony otworzy przed historykami zupełnie nowe perspektywy (globalność i uniwersalność budulca historii), z drugiej stanie się okazją do prostej i wygodnej selektywności i dobierania z nieprzebranych zasobów tych faktów, danych i doświadczeń, które najbardziej pasują do określonej tezy.

Cyfrowość wpływa – pisze Kelley – nie tylko na ontologię wiedzy (zwiększony dostęp do kwantyfikowalnych danych historycznych jako alternatywy do faktów wypracowanych w oparciu o źródła oryginalne) – ale także na samą tkaninę ludzkiego czasu. Internet niszczyć ma złożoność tradycyjnych porządków czasowych, na samo pojęcie czasu, rozmywając granice między dniem wolnym i pracą, młodością a starością czy nocą i dniem (Julius Thomas Fraser).

Donald R. Kelley, Granice historii. Badanie przeszłości w XX wieku, Warszawa 2009.