Niniejsze niewielkie zestawienie prezentuje piętnaście narzędzi, które można wykorzystać jako wsparcie badań, redagowania tekstów naukowych i ich publikacji online. Wszystkie wymienione niżej programy i usługi są dostępne za darmo, część z nich nie wymaga połączenia z internetem. Niniejszy materiał jest kolejną częścią otwartego kursu historii digitalnej. W zestawieniu nie zamieściłem informacji o narzędziach specjalistycznych (GIS, transkrypcja dokumentów do XML). Rozbudowany katalog narzędzi internetowych, które mogą być przydatne historykom, znaleźć można w serwisie DiRT.

Organizacja bibliografii i cytatów

1. Zotero – projekt realizowany przez CHNM, program do zarządzania cytatami i bibliografią, doskonale nadający się do opracowywania zasobów cytatów ze stron internetowych. Dostępny w formie wtyczki do Firefoxa. Polska dokumentacja Zotero dostępna jest na tej stronie.

2. Mendeley – doskonała alternatywa dla Zotero instalowana w tradycyjny sposób (na dysku twardym). Możliwości Mendeley to m.in. automatyczne generowanie bazy dokumentów z wskazanego katalogu na dysku, wsparcie dla identyfikatora DOI i Google Scholar, proste kopie zapasowe, Aktywna praca na PDFach i automatyczne generowanie adresów bibliograficznych.

Oba programy pozwalają na aktywną wymianę danych bibliograficznych z innymi użytkownikami.

3. refbase – rozbudowany skrypt otwartej bazy bibliograficznej do samodzielnej instalacji na serwerze (PHP). Narzędzie pozwala tworzyć internetowe projekty, w których dane bibliograficzne zbierane są kolektywnie.

Grupowa edycja dokumentów

Wymienione niżej narzędzia umożliwiają zbiorową pracę nad redakcją tekstów, zachowując wszystkie wersje edytowanego dokumentu oraz udostępniając system informowania o zmianach w jego treści.

4. Google Docs – bardzo rozbudowane narzędzie o intuicyjnej obsłudze, pozwalające nie tylko na pracę grupową nad dokumentami ale także na zarządzanie nimi, eksportowanie do popularnych formatów (PDF, doc) i udostępnianie online.

5. Zoho Online Document Management – bardzo funkcjonalna alternatywa dla Google Docs. Oprócz edytora tekstu w pakiecie Zoho dostępne są także moduły arkusza kalkulacyjnego, zarządzania projektami, tworzenia prezentacji czy komunikacji synchronicznej (czat). Więcej informacji o pakiecie Zoho znaleźć można na tej polskiej stronie.

6. MediaWiki – oprogramowanie, na którym zbudowano Wikipedię. Bardzo funkcjonalny skrypt instalowany na serwerze, umożliwiający kolektywną edycję dokumentów na bardzo szeroką skalę (np. tworzenie podręczników). W mniejszych projektach wykorzystać można alternatywne systemy wiki (zob. tutaj).

7. Writeboard – oprogramowanie do grupowej pracy nad dokumentami, udostępniane przez firmę 37signals, producenta jednego z najpopularniejszych systemów zarządzania projektami (Basecamp). W darmowym pakiecie możemy bez ograniczeń tworzyć niepowiązane ze sobą dokumenty. Stworzenie własnego katalogu publikacji wymaga już wykupienia płatnej opcji.

Katalogowanie notatek i materiałów

8. WikiPad – to dość interesujące narzędzie instalowane bezpośrednio na dysku komputera. Aby korzystać z możliwości, jakie daje format wiki nie trzeba już dostępu do internetu. Tworzenie notatek w tym programie jest bardzo proste, możemy też układać je w rozbudowane drzewa katalogów. Wszystkie treści można przeszukiwać i podmieniać z poziomu wyszukiwarki. Dane przechowywane są w standardowych plikach tekstowych.

9. Evernote – to rozbudowany system do katalogowania notatek, zdjęć, artykułów, cytatów. Każdy element przechowywany w tym systemie można otagować, co pozwala na szybkie dotarcie do poszukiwanych przez nas informacji. Materiały, które gromadzimy pracując na komputerze mogą być dzięki Evernote dostępne też na telefonie komórkowym. Więcej informacji o ciekawych funkcjach tego oprogramowania znaleźć można tutaj.

Eksploracja tekstów (text mining) i tworzenie wizualizacji

10. AntConc – ten niewielki program uruchamiany bezpośrednio z dysku bez konieczności instalacji pozwala na jednoczesną analizę wielu tekstów źródłowych (dostępnych w plikach tekstowych). Program nie tylko wizualizuje występowanie określonych słów kluczowych wraz z ich kontekstami (konkordacja), ale także np. pozwala na tworzenie list słów sortowanych alfabetycznie lub pod względem częstości występowania (takie rozwiązanie przydać się może choćby w tworzeniu indeksów).

Więcej informacji o tego typu programach znaleźć można na stronie korpusy.net.

11. Wordle – to aplikacja internetowa umożliwiająca tworzenie prostych wizualizacji treści tekstów (także pobieranych automatycznie ze strony WWW). Nie jest to może narzędzie specjalnie przydatne przy poważnej analizie, ale przydać się może do tworzenia wizualizacji dodawanych do prezentacji multimedialnych czy ilustrujących artykuły na stronach internetowych. (Wyżej grafika z wizualizacją słów jednego z rozdziałów książki Władysława Grabskiego „Dwa lata pracy u podstaw państwowości naszej (1924-1925)”).

12. ManyEyes – to serwis pozwalający na tworzenie już bardziej skomplikowanych wizualizacji nie tylko treści tekstów, ale też danych liczbowych. Użytkownicy po rejestracji mogą skorzystać z klasycznych wykresów, narzędzi wizualizujących relacje między poszczególnymi słowami w analizowanym tekście czy map konturowych.

Publikacje on-line

13. Open Journal Systems (OJS) – system umożliwiający publikację czasopisma naukowego w modelu Open Access: rozbudowana wyszukiwarka, automatycznie generowane indeksy (autorski i tytułowy), czytelny podział na poszczególne numery i prezentacja poszczególnych artykułów, wsparcie dla procesu przyjmowania nowych tekstów czy eksport informacji o nowych publikacjach przez kanały RSS. OJS pozwala też w łatwy sposób wdrożyć odpowiedni model otwartego dostępu (np. płatny dostęp do najnowszych artykułów, ale otwarty dostęp do archiwum). Administracja strony czasopisma może umożliwić czytelnikom komentowanie artykułów oraz korzystać z wielu formatów ich publikacji.

14. Slideshare – bardzo popularny serwis pozwalający na publikowanie online prezentacji PowerPointa oraz dokumentów tekstowych w standardowych formatach (choćby .pdf czy .doc). Użytkownicy Slideshare mogą zagnieżdżać publikowane tam materiały na swoich stronach WWW (podobnie, jak to jest w przypadku klipów video z YouTube). To bardzo wygodny sposób na udostępnianie np. prezentacji z konferencji naukowych.

15. WordPress – jeden z najbardziej popularnych systemów publikacji treści w internecie. Chociaż oryginalnie projektowany jako platforma blogowa, WordPress – dzięki systemowi wtyczek i szablonów – może być z powodzeniem użyty do budowy niewielkiego magazynu internetowego czy tematycznego portalu. Więcej informacji o tym, jak wykorzystać WordPressa do takich celów w jednym z kolejnych wpisów.

Jeśli możecie polecić jakieś dobre programy i serwisy, proszę o komentarze.