W Zakładzie. Lipiec ’80 – historia w wersji planszowej

W lipcu tego roku mieliśmy okazję obchodzić 30. rocznicę wybuchu strajków w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego Świdnik, które dały początek kolejnym strajkom w zakładach pracy na terenie Lubelszczyzny i w konsekwencji latem 1980 roku objęły całą Polskę. Wydarzenia te zyskały sobie miano Lubelskiego Lipca ’80.
O okrągłej rocznicy tego wydarzenia przypomniał, realizowany rokrocznie od 2005 roku, projekt artystyczno-edukacyjny „Wagon Historii”. Projekt ten jest swoistą ruchomą wystawą i opowieścią o tamtych dniach, przemieszczającą się w wagonie kolejowym po różnych miastach Polski (zob. Wagon pamięci – wagon2010.lublin.pl).

W artykule tym chciałbym zwrócić uwagę na kolejną ciekawą inicjatywę, tym razem lubelskich historiografów z Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, która również w innowacyjny sposób podejmuje tematykę Lubelskiego Lipca ‘80. Tym razem jako medium przekazu wykorzystano… grę planszową.

Na ten innowatorski pomysł wpadł Adam Kwapiński (doktorant w Instytucie Historii UMCS) i Jakub Wasilewski (magister informatyki). Po przedyskutowaniu swojej koncepcji z prof. dr. hab. Janem Pomorskim (Instytut Historii UMCS), zaangażowali oni również studentów ostatnich lat historii, którzy postanowili zrealizować swoją pracę magisterską właśnie w formie historycznej gry. W ten sposób zrodziły się seminaria i warsztaty prowadzone przez Adama Kwapińskiego i Jakuba Wasilewskiego pod merytoryczną opieką profesora Jana Pomorskiego, poświęcone tworzeniu historycznych gier planszowych. Owocem tych trwających cały semestr spotkań jest gra planszowa autorstwa dwójki studentów IV roku historii UMCS – Igi Bińczyk i Oskara Walczewskiego – pt. „W Zakładzie. Lipiec ’80”.

Akcja gry nawiązuje do wydarzeń Lubelskiego Lipca ‘80 i rozgrywa się w największym w tamtym okresie zakładzie pracy na terenie Lublina, czyli Fabryce Samochodów Ciężarowych. Zakład rozsławiła na całą Polskę produkcja popularnego w czasach PRL samochodu dostawczego marki Żuk. Strajk w FSC Lublin miał miejsce w dniach 11-14 lipca 1980 roku i do tego okresu oraz wydarzeń bezpośrednio go poprzedzających (strajki w WSK Świdnik) odnosi się gra.

Jak informuje instrukcja gry, „W Zakładzie. Lipiec ’80″ jest grą planszową, przeznaczoną dla 3-6 graczy, której akcja toczy się w FSC Lublin podczas tego wyjątkowego miesiąca. Gracze, wcielając się w pracowników fabryki, starają się spełnić własne cele jak np. zostanie pracownikiem miesiąca czy doprowadzenie do wybuchu strajku. Aby jednak osiągnąć zwycięstwo muszą skutecznie pokrzyżować plany pozostałych graczy.

Plansza do gry składa się z siedmiu pól. Są to kolejno: Dyrektor naczelny, Przemysłowy ogródek rekreacyjny, Gabinet kierownika, Stołówka zakładowa, Hala produkcyjna, Dział zaopatrzenia, Magazyn. Na polach tych gracze podczas swojej tury ustawiają żetony. Dodatkowo na planszy znajdują się dwa tory, gdzie zaznacza się „Wydajność zakładu” oraz „Niezadowolenie pracowników”. Znaczniki te zmieniają się w zależności od ustawienia w trakcie gry żetonów na odpowiednich polach, zagrania odpowiednich kart itp. Przed rozpoczęciem gry każdy gracz losuje kartę „Motywu”, która określa rolę, jaką odgrywa jego postać w grze. Gracz może wcielić się w Działacza opozycji, Agenta, Przodownika pracy, Bumelanta, Karierowicza czy Dziennikarza „Głosu FSC”. Z wylosowaną rolą wiążą się również warunki zwycięstwa i określona cecha specjalna, jaką posiada postać gracza. Dodatkowo każdy z graczy zaopatrzony jest w „Kartę robotnika”, na której zapisuje zdobyte podczas rozgrywki punkty.

Każdy gracz podczas gry dysponuje również trzema kartami „Akcji”, które zagrywa w kolejnych turach. Na kartach tego typu znajduje się opis efektu, jaki przynosi zagranie karty, wymagania, jakie muszą być spełnione, aby mogło dojść do jej użycia, oraz koszt w punktach, które gracz odejmuje za daną zagrywkę z „Karty robotnika”. Oprócz tego karty zawierają oryginalne ilustracje i zdjęcia z życia zakładu i epoki lat 80-tych oraz cytaty pochodzące m.in. z propagandy tego okresu, prasy, popularnych dowcipów.

Gra rozgrywa się w trzech etapach. Pierwszy z nich odpowiada dniom 1-9 lipca 1980 roku, czyli początkom strajków na Lubelszczyźnie. Drugi etap dotyczy już momentu kulminacyjnego strajków i okresu, w którym przyłączyła się do nich FSC. Etap trzeci to z kolei schyłek strajków i powrót kolejnych zakładów do pracy. Każdemu z tych etapów twórcy gry przyporządkowali „Karty Zdarzeń”, które określają losowe wydarzenia, jakie mogą spotkać graczy. Przykładem może być np. karta „Strajk Lubelskiego Węzła Kolejowego”, która sprawia, że koszty punktowe zagrywania innych kart ulegają podwojeniu.

Gra podzielona jest na rundy rozgrywki, które z kolei podzielone są na fazy. Są to kolejno: Wybór kierownika, „Głos FSC”, Tury Graczy, Inspekcja, Faza Rozliczenia, Koniec Rundy. Całość rozgrywki, jak informują jej autorzy, zajmuje około 45 minut.

Realizacja projektu składała się z dwóch elementów. Trzon pomysłu stanowiły warsztaty, na których Adam Kwapiński wraz z Jakubem Wasilewskim uczyli ogólnych zasad tworzenia gier planszowych, konstruowania mechaniki gry, zasad, planszy, żetonów i kart. Drugim istotnym elementem były badania historyczne, które przeprowadzili studenci IV roku we współpracy z doktorantami. Badania te objęły przegląd prasy lokalnej i ogólnopolskiej badanego okresu oraz zapoznanie się z istotnymi monografiami, których tematyka dotyczyła strajków w 1980 roku i powstania „Solidarności”. Istotnym elementem było również odwiedzenie dawnych budynków po FSC, gdzie młodzi badacze również natknęli się na ważne ślady i informacje historyczne. Podczas prac badawczych przeanalizowano również archiwum gazety zakładowej „Głos FSC”. Wszystkie te źródła posłużyły twórcom gry zarówno jako źródło inspiracji, jak również bogaty zasób treści zaimplementowanych w strukturę gry. Oryginalne cytaty z przeanalizowanych źródeł zostały między innymi użyte do opisów pojawiających się na kartach. Przykładem takich cytatów może być rubaszne ostrzeżenie, które wisiało w szatni damskiej w zakładzie FSC: „Kobiety robotnice! Jeśli wasze kombinezony są zbyt luźne, uważajcie na maszyny. Jeśli są zbyt obcisłe, uważajcie na maszynistów”. Tego typu elementy wprowadzają gracza w specyficzny, nieco absurdalny klimat epoki strajków i życia zakładowego.

Autorzy gry Iga Bińczyk i Oskar Walczewski zamierzają swoją grą „W Zakładzie. Lipiec ’80” zainteresować lubelskie wydawnictwa i władze Lublina, aby ta nowa forma opowiadania o Lubelskim Lipcu ‘80 trafiła do szerszych odbiorców i uświetniła kolejne obchody rocznicy tych wydarzeń.

Pomysł Adama Kwapińskiego i Jakuba Wasilewskiego spotkał się z dużym zainteresowaniem studentów i naukowców z Instytutu Historii UMCS w Lublinie i dał początek „Fabryce Gier Historycznych” – projektowi, który we współpracy z Zakładem Metodologii Historii UMCS rozwija pomysł tworzenia gier historycznych nie tylko planszowych, ale również komputerowych.