Multikulturowe centrum czy punkt aktywizacji bezrobotnych? Ewolucja instytucji według The Center for the Future of Museums

The Center for the Future of Museums (CFM) to projekt Amerykańskiego Stowarzyszenia Muzeów (American Association of Museums). Zadaniem CFM jest badanie perspektyw rozwoju instytucji muzealnych w amerykańskim społeczeństwie poprzez określanie potrzeb edukacyjnych czy analizowanie zmieniającej się roli muzeów wobec nowych form komunikowania.

Pod koniec 2008 roku CFM wydało raport Museums & Society 2034: Trends and Potential Futures. We wstępie do raportu Elizabeth Merritt (dyrektor CFM) podkreśla, że przewidywanie ewolucji muzeum to nie próba budowania futurystycznych wizji (które raczej nieczęsto się sprawdzają), ale sposób na ocenę bieżącej polityki muzealnej, znalezienie jej potencjalnych braków i naszkicowanie perspektywy rozwoju: And predicting the future is not, in fact, the goal of futurism. We can’t determine what will happen, but we can take a thoughtful look at what might happen, and the attendant consequences. This awareness of potential futures enables us to choose which future we most want to live in, and figure out how to bring it into being. Analiza została przygotowana w oparciu o zestawy danych pochodzące z wielu badań statystycznych ujawniających trendy rozwoju społeczeństwa amerykańskiego.Na tej bazie budowana jest konstrukcja raportu. Np. w odniesieniu do trendów demograficznych zadaje się pytania o ich wpływ na pozycję i funkcjonowanie muzeów w USA. Przewiduje się, że w 2034 roku jeden na pięciu Amerykanów będzie w wieku powyżej 64 lat. Czy muzea przygotowowane są do skorzystania z ich potencjału (np. jako doświadczonych wolontariuszy)? Okazuje się, że muzeum jako instytucja społeczna (nie tylko instytucja pamięci) może grać jedną z kluczowych ról w aktywizowaniu tej coraz liczniejszej grupy.

Demografia wpłynie także na sam styl projektowania ekspozycji muzealnych czy budynków, w których mieszczą się te instytucje. Czy problem dostępności (accessibility) zasobów muzealnych dla osób starszych ograniczy dominację gadżetów i multimediów, którą coraz wyraźniej widać w nowoczesnych ekspozycjach?

Jednym z ważniejszych problemów jest też dostosowywanie ekspozycji (czy ogólnie – całej polityki muzealnej) do wyzwań związanych z coraz silniejszą obecnością mniejszości etnicznych w społeczeństwie. Problem ten dotyczy w podobnym stopniu USA jak i Polski, chociaż w naszym kraju nie jest jeszcze tak widoczny. Czy możemy sobie wyobrazić polską muzealną narrację o drugiej wojnie światowej przystosowaną dla wrażliwości (symbole) i wyobraźni historycznej imigrantów z Chin czy Wietnamu? W wielokulturowym społeczeństwie muzeum staje się platformą komunikacji między kulturami, środkiem wyrazu własnej tożsamości i otwarciem na inne (Zob. też w tym kontekście: O nowy model opowiadania – koncepcje muzeum XXI wieku (PDF)).

Promując zainteresowanie wiedzą wśród dzieci z rodzin, w których rodzice są słabo wykształceni (less-educated families) instytucja może zachęcać do nauki i budować aspiracje, które w konsekwencji pozwolą na zdobycie dobrego wykształcenia i polepszenie statusu materialnego.

Obok wyzwań związanych z demografią autorzy raportu dostrzegają również problemy związane z potencjalnym kryzysem (w tym kryzysem energetycznym). Muzeum samo będzie zmuszone wdrażać odpowiednie programy pozwalające na obniżenie kosztów energii i wdrożenie rozwiązań ekologicznych, jednak pełnić będzie też w tym względzie ważną funkcję edukacyjną. Czy muzeum może stać się lokalnym centrum aktywizacji bezrobotnych? Taką perspektywę opisują autorzy opracowania.

Szczególną uwagę zwrócić jednak należy na ich tezy odnoszące się do rewolucji informacyjnej, której osią jest szeroko pojęta digitalizacja, rozwój internetu i narzędzi mobilnych. Nie mamy tu do czynienia z bezmyślną akceptacją dominacji cyfrowości: chociaż dostęp do informacji i wiedzy w 2034 realizował się będzie głównie przez media elektroniczne (wirtualność), to zauważalny stanie się problem dostępu do rzeczywistości (obiekty materialne doświadczane w przestrzeni muzeum). Muzea mogą pełnić tu funkcję krytyczną, negując bezwzględną dominację rzeczywistości (co na to Baudrillard?) cyfrowej i umożliwiając dostęp do autentycznego świata. Także przez wsparcie i edukację w zakresie filtrowania i krytycznej analizy informacji. Z drugiej strony muzeum będzie musiało otworzyć się na aktywność jego użytkowników, którzy w twórczy sposób podchodzić będą do proponowanych przez nie działań czy ekspozycji (np. nagrywając i udostępniając w internecie alternatywne audioprzewodniki czy remiksując dostępne online zasoby muzeum).

Ten element raportu wydaje mi się najbardziej interesujący. Jeśli przewidywania CFM się sprawdzą, funkcja muzeum jako instytucji społecznej rozszerzy się. Z jednej strony muzeum stanie się lokalnym centrum aktywizującym i edukującym członków wielokulturowej społeczności, z drugiej – gwarantować będzie odpowiednią jakość informacji i wiedzy (o którą w tabloidyzujących się wciąż mediach będzie coraz trudniej). XIX-wieczna rola muzeum jako świątyni historii uprawomocniającej istnienie narodu albo legitymizującej państwo nie zostanie całkowicie odrzucona: muzeum może stać się narzędziem krytycznym wykorzystywanym do rozbijania dominującego dyskursu rozrywkowych mediów (wiedza zamiast contentu), rezerwatem realności (wobec dominacji wirtualności) i platformą międzykulturowej interakcji. Wobec tego schemat świątyni historii narzucającej społeczeństwu jedynie ortodoksyjne sposoby interpretacji przeszłości czy tożsamości zostanie ostatecznie zakwestionowany. Kluczem do tego będzie nie tylko otwarcie na wielokulturowość, ale też aktywność – już użytkowników, kiedyś – widzów.

Museums & Society 2034: Trends and Potential Futures (PDF)

Fot. Julie70 CC-BY-NC-ND