Powstanie Warszawskie w filmie
Z okazji kolejnej rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego pisze się wiele nie tylko o samej historii tych wydarzeń, ale również o tym, jaki ich obraz został zachowany w literaturze i w filmie. Niniejszy spis zawiera informacje o filmach i serialach, których tematem było Powstanie -lub które zawierały czytelne do niego nawiązania. Nie chcąc uznawać tego zestawu za wyczerpujący będziemy wdzięczni za wszystkie uwagi dotyczące tytułów, jakie koniecznie powinny się w tym spisie znaleźć.
Zakazane piosenki (1947)
Jeden z bohaterów historii, Roman, organizował uliczną orkiestrę. Wraz z siostrą Haliną i kolegami byli też członkami organizacji podziemnej – przewozili broń i nielegalne wydawnictwa, brali udział w akcjach dywersyjnych i bojowych, walczyli w powstaniu warszawskim i w partyzantce.
Kanał (1956)
Film Wajdy oskarżano o niszczenie etosu powstańców. Zrealizowany na podstawie scenariusza Jerzego Stefana Stawińskiego (dowódcy kompanii łączności mokotowskiego Pułku „Baszta”) obraz był przede wszystkim opowieścią o śmierci i beznadziei. Wizja labiryntu kanałów, w których błądzą skazani już na śmierć przez narratora (zapowiedź ta pada na samym początku filmu) powstańcy ma w sobie apokaliptyczny charakter i pokazuje tę część powstania, której nie wystawia się pomników.
Eroica (1958)
Rozrachunek z mitologią Powstania – próba innego spojrzenia na ten temat. Losy Dzidziusia Górkiewicza to ironoczny obraz wydarzeń, które wydawały się niemożliwe do przedstawienia w inny niż patetyczny sposób. Kontrowersje dotyczące tego filmu to dowód na problemy z ustaleniem odpowiedniości przedstawienia / upamiętnienia Powstania, które istnieją tak naprawdę po dzień dzisiejszy (pytania o opisywanie Powstania w komiksach czy realizowanie rekonstrukcji historycznych ukazujących walki na ulicach Warszawy)
Kamienne Niebo (1959)
Film opisujący tragedię pięciu osób zasypanych w piwnicy domu zbombardowanego podczas Powstania Warszawskiego. W obliczu groźby śmierci skazani na siebie ludzie przechodzą najcięższą próbę charakterów.
Podziemny front (1965)
W serialu została przedstawiona walka z hitlerowskim okupantem oddziału Czwartaków z podziemnej organizacji Armii Ludowej. Każdy odcinek jest zamkniętą całością. Odcinek zatytułowany „Przeprawa” opowiadał o próbach przeprawy powstańców 1944 roku na prawy brzeg wisły.
Czterej pancerni i pies (1966)
W odcinku „Rudy, miód i krzyże” pojawia się obraz płonącej Warszawy.
Kolumbowie (1970)
Filmowa adaptacja najlepszej, zdaniem wielu krytyków, powieści Romana Bratnego – „Kolumbowie – rocznik 20”, a właściwie jej dwóch pierwszych tomów. Serial Janusza Morgensterna opowiada o polskim ruchu oporu przeciw hitlerowskim okupantom, o młodzieży lat wojny, jej codziennym życiu i walce. Akcja dwóch ostatnich odcinków opisuje walki o Stare Miasto.
Pamiętnik z Powstania Warszawskiego (1972)
Spektakl telewizyjny na motywach tekstu Mirona Białoszewskiego, wydanego zresztą dwa lata wcześniej. Doczekał się kolejnej wersji w 2004 roku.
Ile jest życia (1974)
Za kanwę scenariusza tego serialu posłużyła powieść Romana Bratnego pod tym samym tytułem wydana w 1971 r., choć w czołówce nie ma o tym wzmianki. Obraz przedstawia powojenne losy grupy przyjaciół, którzy walczyli razem w powstaniu warszawskim. Akcja obejmuje dwadzieścia parę lat, a zaczyna się wiosną 1945 r., wkrótce po zakończeniu wojny.
Żołnierze wolności (1977)
Powstanie Warszawskie kłamliwie przedstawione z radzieckiego punktu widzenia. „Sztab I Frontu Białoruskiego. Marszałek Rokossowski zwołuje radę wojenną dla oceny sytuacji. Mimo krytycznego położenia rada postanawia przyjść z pomocą walczącym. W rejonie walk ląduje na spadochronie kpt. Starcew, wysłany dla nawiązania kontaktu z Bór-Komorowskim, ten jednak nie chce współdziałać z Rokossowskim.
Warszawa wykrwawia się. Niemcy koncentrują ogromne siły, bombardują miasto, burzą i palą budynki, wymordowują tysiące bezbronnych mieszkańców. 26.VIII podczas walk na Starym Mieście ginie wraz z całym sztabem Bolesław Kowalski.”
Godzina „W” (1979)
Kolejny film na podstawie opowiadania Jerzego Stefana Stawińskiego. Według Marka Sadowskiego był to pierwszy powojenny film, w którym w kontekście Powstania zaistniała nazwa AK i pokazana została nawet legitymacja żołnierza Armii Krajowej.
Dom (1980)
Serial telewizyjny opowiadający losy kamienicy przy ulicy Złotej 25 i ludzi w niej mieszkających. Jedną z głównych bohaterów serialu jest Barbara Lawinowna („Sarna”), sanitariuszka w Powstaniu. Jedną z najbardziej wyrazistych i radykalnych scen jest obraz ekshumowania ciał powstańców. Oddelegowani do tego jeńcy niemieccy stają się obiektem agresji tłumu przypatrujących się temu Warszawiaków – w ich obronie staje jednak Andrzej Talar.
Urodziny młodego warszawiaka (1980)
Powstanie jest tu tłem miłości głównego bohatera – Jurka i Teresy, jego pierwszej miłości. W powstańczej piwnicy, Jurek i Teresa biorą ślub. Następnego dnia ona zejdzie do kanałów, on ruszy do przeciwnatarcia na Królikarnię. Nigdy się już nie zobaczą.
Jan Serce (1981)
Ojciec tytulowego bohatera zginal w Powstaniu Warszawskim i tematyka Powstania kilka razy pojawia sie w tym serialu.
Dzień czwarty (1984)
W roku 1984 nawet film o Baczyńskim nie uniknął nożyc cenzora. Z utworu Ludmiły Niedbalskiej wycięto wówczas m.in. nazwisko Czesława Miłosza, który 4 lata wcześniej otrzymał literacką Nagrodę Nobla. Dziś „Dzień czwarty” można już oglądać w oryginale. Paradokumentalny obraz, odtwarza początkowe dni Powstania. Główny bohater filmu, Krzysztof Kamil Baczyński, ukazany został na tle nierównych walk powstańców z hitlerowcami oraz licznych retrospekcji, w których wiele miejsca poświęcono jego żonie, Barbarze.
Alternatywy 4 (1983)
Serialowy profesor Ryszard Dąb-Rozwadowski rozmawia enigmatycznie o Powstaniu z postacią graną przez Wiesława Gołasa.
W labiryncie (1988-1990)
Jeden z bohaterów tego serialowego tasiemca jest Leon Gutman, uczestnik Powstania Warszawskiego. W 31 odcinku zatytułowanym „Rocznica” wraz z przyjaciółmi odwiedza on miejsca dawnych walk.
Pierścionek z orłem w koronie (1992)
Rok 1944. Pażdziernik. Ostatnie dni Powstania Warszawskiego. Podchorąży Marcin z resztką swojego plutonu wycofuje się z ruin bronionego domu. Zostaje ranny. W czasie kapitulacji jego dziewczyna, Wiśka, trafia do jednego z przejściowych obozów dla ludności cywilnej. Zostają rozdzieleni. W niemieckim szpitalu pod Warszawą opiekuje się Marcinem Janina, sanitariuszka jego oddziału. Przełożony Marcina, major Steinert, nawiązuje z nim kontakt i proponuje walkę z nowym, sowieckim okupantem. Marcin wraca do zdrowia w domu pani Choińskiej, dokąd przewiozła go Janina. Obojgu udaje się odszukać leczących się w szpitalach żołnierzy z powstańczego plutonu. Marcin czuje się za nich odpowiedzialny. Wierząc w kompromis i możliwość porozumienia z nowym reżimem postanawia nawiązać kontakt z ludową władzą .
Pianista (2001)
Ukrywający się Władysław Szpilman jest świadkiem Powstania Warszawskiego, ukrywa się w ruinach niszczonego przez Niemców miasta.
Sceny z Powstania (2004)
Eksperymentalne widowisko telewizyjne zrealizowane przez absolwentów Wydziału Reżyserii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach pod kierunkiem Leszka Wosiewicza. Młodzi ludzie napisali scenariusze i wyreżyserowali poszczególne sceny, próbując oddać atmosferę towarzyszącą kolejnym dniom Powstania Warszawskiego. W warstwie fabularnej wykorzystali wybrane przez siebie z pamiętników i innych materiałów źródłowych zdarzenia, które wywarły na nich największe wrażenie.
Do potomnego (2004)
Ujęta w formę fabularyzowanego dokumentu próba ukazania duchowej biografii pokolenia Kolumbów. Bohaterami filmu są najwybitniejsi poeci czasu wojny: Krzysztof Kamil Baczyński – rocznik 1921, pseudonim Jan Bugaj, Tadeusz Gajcy – rocznik 1922, pseudonim Karol Topornicki, Zdzisław Leon Stroiński – rocznik 1921, pseudonim Marek Chmura, Andrzej Trzebiński – rocznik 1922, pseudonim Stanisław Łomień oraz Wacław Bojarski – rocznik 1921, pseudonim Jan Marzec. Wielu z nich tworzyło tzw. Ruch Kulturowy, publikowało na łamach pisma „Sztuka i naród”, którego redaktorzy naczelni zmieniali się w miarę, jak poprzednicy ginęli. Członkowie ruchu działali w konspiracji cywilnej – w podziemnej prasie, drukarniach, a także w konspiracji wojskowej.
Podczas opracowywania pomocne były źródła:
Bohaterowie zatrzymani w kadrze, Rzeczpospolita
Powstanie Warszawskie w serialach – nie tylko „Kolumnowie”, Forum Powstania Warszawskiego
Andrzej Kołodyński, Powstanie warszawskie w filmach produkcji polskiej (PDF)
Pozostańmy w kontakcie! Zachęcamy do subskrybcji newslettera oraz korzystania z profilu Historia i Media na Facebooku i Twitterze.