Historia i Media » Formy upamiętnienia, Historia i sfera publiczna, Holocaust, Muzeum - nowe strategie, Świadomość historyczna

Everything’s Relative – komiksowa konfrontacja z przeszłością Holocaustu

21.07, 2007 22:49

Marta Gołyszny

22 marca tego roku w mieście, które uważane jest za kolebkę nazizmu - w Monachium otwarte zostało Muzeum Żydowskie. Muzeum mieści się w okazałym budynku w samym centrum, zaraz obok niedawno otwartej synagogi. Jego otwarcie to z pewnością wielkie wydarzenie, ale też okazja dla miasta, żeby podsumować pamięć o swoich relacjach ze społecznością żydowską.

Muzeum składa się z trzech poziomów. Na dwóch górnych planowane są wystawy tymczasowe. Na najniższym prezentowana jest ekspozycja stała. Większość eksponatów tam zebranych nie jest niczym nowym dla osób, które odwiedzały już podobne instytucje. Znaleźć tam można przedmioty codziennego życia społeczności Żydów w Monachium, dokumenty i artefakty związane z życiem religijnym, pracą, życiem rodzinnym.

Największą uwagę przyciąga jednak jedna ze ścian , na której znajduje się komiks z serii Everything’s Relative narysowany specjalnie dla tego muzeum przez Jordana B. Gorfinkela.

J. B. Gorfinkel jest pisarzem, rysownikiem i muzykiem znanym na całym świecie. Przez wiele lat był wydawcą i autorem Batmana, rysował „No Man’s Land” czy „Birds of Prey”. Everything’s Relative tworzy od 1996 roku. Są to historyjki obrazkowe składające się zazwyczaj z czterech kadrów, publikowane w gazetach dużych miast Stanów Zjednoczonych, a także w Izraelu. Everything’s Relative to humorystyczne i wzruszające spojrzenie na współczesne życie Żydów w Ameryce, opisywane z żydowskiej perspektywy.

Komiks, który został umieszczony przez rysownika na ścianach muzeum przedstawia historię podróży Zayda - Żyda ocalałego z Holocaustu, który wciąż trzymającego się religijnej tradycji. Zayd pochodzi z Polski, wychowywał się w Monachium. Po wojnie do odwiedzenia miasta został zaproszony przez miejscową społeczność. W podróży towarzyszy mu jego wnuk Berni – prawdziwy idealista. Sama opowieść jest dość trywialna: starszy mężczyzna ze swoim wnukiem podróżują do Niemiec, sami ulegają stereotypowemu myśleniu tak samo jak ludzie, którzy się z nimi stykają. Okazuje się, że te stereotypy są identyczne z tymi, które istniały jeszcze przed wojną. Na przykład Berni chcąc kupić piwo orientuje się, że nie ma pieniędzy. Na to pani ubrana w tradycyjny bawarski strój stwierdza, że była pewna, że Żydzi mają mnóstwo pieniędzy. Stereotypy działają w dwie strony: główny bohater nie może wyjść ze zdumienia, że jakiś Żyd zdecydował się zamieszkać w Niemczech. Jedna z Żydówek opowiada, jak to matka wysyłając ją do sklepu mówiła: „Idź kupić chleb do rzeźnika” (po wojnie ocaleni Żydzi mieszkający w Niemczech określali Niemców rzeźnikami).

Jeśli podasz nam swój adres email, poinformujemy Cię o nowościach na stronie i weźmiesz udział w naszych konkursach

Okazuje się, że nawet po sześćdziesięciu latach dużo się nie zmieniło. To, co kiedyś doprowadziło do tragedii wojny i Holocaustu tak naprawdę nadal tkwi w ludziach: uprzedzenia i stereotypy, nieznajomość zwyczajów i kultury innej niż własna, nieracjonalne obawy, zawiść, nietolerancja - nadal nie ma zrozumienia między dwoma nacjami, nie ma nawet próby poznania tego drugiego obcego narodu.

Zdjęcie z Jewish Museum Munich red. Jutta Fleckenstein, Bernhard Purim, Munich, Berlin, London, New York 2007, s. 24.

Umieszczenie takiego komiksu w muzeum ma uświadamiać tym, którzy już zrobili pierwszy krok (wybrali się do muzeum) w celu poznania tego innego, że idą w dobrym kierunku. Obrazkowe historie pokazują, że to, co obce, nieznane czy niezrozumiale nie musi być złe i gorsze. Komiks uświadamia, że wszelkie obawy wynikają głównie z niewiedzy i nie mają żadnej podstawy w rzeczywistości. Umieszczenie tego typu prezentacji w muzeum to głośne wykrzyknięcie: „spójrz, zatrzymaj się, poznaj naszą historię, zobacz, kim jesteśmy a dopiero potem nas oceniaj”. Komiks przypomina również, jak żywe są obawy tych, którzy ocaleli z Holocaustu. Kiedy jedna ze spotkanych przez bohaterów młodych Żydówek stwierdza, że Niemcy są dobrzy dla Żydów, że w tym kraju nic złego nie może im się tu zdarzyć, Zayd z rozbrajającą szczerością przypomina, że tak samo mówili Żydzi tuż przed Zagładą.

Praca, której autorem jest J. B. Gorfinkel, to coś innego niż typowy historyczny komiks. Nie ma tu wyraźnej rekonstrukcji wydarzeń historycznych. Fabuła dotycząca przeszłości koncentruje się wyłącznie na krótkiej historii Zayda, która wspomina, jak uratował się z Holocaustu. Co ciekawe, opowiada o tym dopiero podczas wyjazdu do Monachium, jego słuchaczami są prawie dorośli wnukowie. Mówienie o doświadczeniach wojennych nie jest łatwe, wiele osób nie chce nawet myślą wracać do tych przeżyć.

Komiks ten pokazuje, jak ważne jest przypominanie i poznawanie historii pojedynczych osób, konkretnych biografii, które badane ogólnie giną w morzu 6 milionów ofiar Holocaustu. Temat Zagłady został w Everything’s Relative przedstawiony w bardzo swobodny sposób. Opisuje to, co czują Żydzi nie tylko wspominając wojnę - pokazuje także sprzeczności powstające przy konfrontacji wspomnień z teraźniejszością. Centralnym punktem komiksu jest także problem identyfikowania się ze swoją społecznością Żyda mieszkającego współcześnie w Niemczech.

Piszę o tym komiksie nie po to, żeby pokazać, jak trudno jest Żydom otrząsnąć się z ich przeszłości. Ważniejsze jest dla mnie udowodnienie, że historię można opowiadać w taki sposób, by była zrozumiała dla wszystkich – i można ją realizować w przestrzeniach, w których dominuje wciąż tradycyjny sposób prezentacji przeszłości (muzeum). Ta krótka komiksowa historia składająca się z serii kadrów mówi więcej o przeszłości Żydów i ich teraźniejszości niż nie jedna gruba książka, której raczej nie przeczyta przypadkowa osoba. Komiks prawdopodobnie zwróci większą uwagę, dla większości osób wydaje się być także łatwą i przyjemną lekturą. Podobnie może być w tym wypadku. Everything’s Relative to pierwszy komiks umieszczony na ścianach muzeum.

Subskrybuj newsletter serwisu Historia i Media. Dzięki temu w twojej skrzynce email pojawią się informacje o nowych artykułach dostępnych w serwisie. Dla osób zarejestrowanych przygotowaliśmy również konkursy, w których wygrać można książki historyczne. Nie wysyłamy żadnych reklam. W każdej chwili możesz zrezygnować z subskrypcji.

Komentarze

Brak komentarzy

RSS dla komentarzy do tego postu. TrackBack URI

Dodaj swój komentarz