Podczas odbywającej się niedawno w Zachęcie konferencji OpenGLAM 2013. Otwarte zasoby kultury zaprezentowano wiele modeli udostępniania zbiorów i materiałów przez coraz liczniejsze polskie instytucje kultury i organizacje pozarządowe. Przedstawiciele międzynarodowych organizacji zbudowanych w oparciu o wolny model dostępu do treści – Europeany i Fundacji Wikimedia – w swoich wystąpieniach zarysowali natomiast szerszy kontekst inicjatyw openGLAM podejmowanych w Europie i zaprezentowali szereg przykładów współpracy z instytucjami dziedzictwa na bazie wolnych zasobów.

Joris Pekel, koordynator Europeany oraz projektu OpenGLAM prowadzonego przez Open Knowledge Foundation, zaprezentował Europeanę jako platformę dostępu do dziedzictwa kulturowego Europy zgromadzonego w jej muzeach, bibliotekach i archiwach (obecnie w bazie Europeany znajduje się 29 milionów rekordów z ponad 2 tys. instytucji kultury oraz tematyczne prezentacje wybranych zasobów z domeny publicznej). Przedstawił też jasno cele, jakie stawiają sobie twórcy tej największej europejskiej biblioteki:

Fundacja Europeana i sieć współpracujących z nią instytucji tworzy nowe możliwości angażowania ludzi w dziedzictwo kulturowe i historię – do celów zawodowych, edukacyjnych lub dla osobistej przyjemności. Wierzymy w umożliwianie szerokiego, otwartego dostępu do dziedzictwa kulturowego w formie cyfrowej. Wspieramy wymianę idei i informacji, która pozwala na lepsze zrozumienie wzajemnego dziedzictwa i różnorodności kulturowej i stymuluje ekonomię opartą na wiedzy.

Koordynator projektu OpenGLAM przypomniał też definicję otwartych zasobów (Open Definition):

Treści lub dane są otwarte, jeśli każdy może z nich swobodnie korzystać, przekształcać je i ponownie rozpowszechniać – pod warunkiem, co najwyżej, uznania autorstwa oryginału i udostępniania na tych samych zasadach.

Dążenie do większej otwartości – podkreślał – ułatwia realizowania misji publicznych instytucji kultury i pozwala dotrzeć do szerszej grupy odbiorców, a także pozwala wszystkim uczestniczyć w kulturze:

Marzenie epoki cyfrowej to świat, w którym nasze dziedzictwo kulturowe, mapa doświadczeń ludzkości, jest otwarta dla wszystkich bez względu na ich status społeczny czy pochodzenie. Świat, w którym ludzie nie są już tylko biernymi konsumentami treści kultury tworzonych przez elitę, ale aktywnie biorą udział w kulturze, dzielą się i tworzą wspólnie.

Na drodze do większej otwartości – mówił Joris Pekel – stoją wątpliwości finansowe, problemy związane ze standardami i narzędziami, niejasności prawne oraz obawa o utratę kontroli nad udostępnionymi treściami i zasobami. W istocie jednak stosowanie otwartych rozwiązań wzmacnia autorytet instytucji jako źródła informacji i materiałów z danego obszaru kultury.

Instytucja GLAM XXI wieku pozostaje kluczowym opiekunem naszego dziedzictwa kulturowego, autorytatywnym źródłem informacji o kolekcjach, które porządkuje, odnajduje właściwy kontekst i tworzy narracje związane z kolekcjami. Może zyskać oddźwięk, o jakim nie marzyli jej założyciele, znaleźć punkty odniesienia do innych kolekcji i bliższą relację z odwiedzającymi.

John Andersson z fundacji Wikimedia Sverige przedstawił szereg działań podejmowanych w ramach współpracy między sektorem GLAM, Wikipedią i Europeaną w ramach projektu Europeana Awareness, którego celem – zgodnie z nazwą – jest upowszechnianie wiedzy na temat Europeany, Wikipedii, otwartych zasobów, a przy okazji wspieranie pracowników instytucji GLAM w zdobywaniu kompetencji cyfrowych. Wśród zorganizowanych wspólnie z instytucjami kultury wydarzeń były między innymi maratony edycyjne, hakatony, dni przyjaciół muzeum, podczas których mieli oni możliwość fotografowania eksponatów i ładowania gotowych zdjęć do Wikipedii, konferencje dla profesjonalistów, a także międzynarodowy konkurs na fotografię obiektu artystycznego w publicznej przestrzeni miejskiej Wiki Loves Public Art (może warto byłoby w przyszłym roku włączyć się w ten projekt?). Różnorodność przedstawionych projektów pokazuje ogromny twórczy potencjał współpracy pomiędzy instytucjami kultury a Wikipedystami – jednak pierwszym krokiem do wspólnego działania musi być zrozumienie specyfiki i sposobu działania Wikipedii.

Daria Cybulska z Wikimedia UK i Axel Petersson (kolejny przedstawiciel szwedzkich Wikipedystów) zwracali uwagę na fakt, że na drodze do współpracy pomiędzy instytucjami GLAM a Wikipedią stoi często obawa nad utratą kontroli nad treścią publikowanych tekstów i brak pomysłu na to, w jaki sposób zaangażować się w proces tworzenia i edytowania haseł.

Nie chodzi o to, żeby dział promocji przygotował artykuł na temat Waszego muzeum czy archiwum. Współpraca z Wikipedią wpłynie na widoczność tego artykułu, ale zadaniem ekspertów i kuratorów powinno być przede wszystkim tworzenie i edytowanie powiązanych artykułów z ich dziedziny, ładowanie zdjęć eksponatów do Wikimedia Commons, korygowanie metadanych, wzbogacanie opisów już istniejących reprodukcji i współpraca z innymi Wikipedystami. Większość instytucji, z jakimi rozmawiałem, zaakceptowało to podejście i przyznało, że teraz lepiej rozumieją działanie Wikipedii.

Kolejnym modelem współpracy pomiędzy instytucją GLAM a Wikipedią są programy typu Wikipedysta-rezydent (Wikipedian in residence), o których opowiadała Daria Cybulska. Ten stosunkowo nowy model pracy nad otwieraniem zasobów kultury (pierwszy tego typu projekt zrealizowano w British Museum w 2010 roku) doczekał się już sporych sukcesów, szczególnie w Wielkiej Brytanii: przykładem trwający program rezydencyjny w Science Museum, w czasie którego obecny rezydent, John Cummings, doprowadził do udostępnienia na licencjach BY-SA 50 znakomitych fotografii historycznych eksponatów z kolekcji; zdjęcia zostały udostępnione w serwisie Flickr (tę znakomitą kolekcję można oglądać tutaj) oraz w Wikimedia Commons, skąd trafiły do rozmaitych haseł Wikipedii, gdzie wyświetlane są 20 tys. razy tygodniowo. Inny przykład to program rezydencyjny w British Library, efektem którego jest udostępnienie online obszernej kolekcji 4 tys. zdjęć z kanadyjskiego archiwum w tej bibliotece. Udostępnione na Wikimedia Commons fotografie są – mówi Daria Cybulska – ponownie wykorzystane na skalę, jaka przerosła najśmielsze oczekiwania osób zaangażowanych w projekt.

O potencjale Wikipedii mówił podczas ubiegłorocznego OKCon przywoływany przez Darię Cybulską Michael Edson, dyrektor działu strategii cyfrowej Smithsonian Institution w znakomitym wykładzie „Lego Beowulf and the Web of Hands and Hearts”, w którym porównywał napisany przez ekspertów tekst o statku kosmicznym Space Ship One opublikowany na stronie internetowej Smithsonian z artykułem na ten sam temat w Wikipedii, pękającym w szwach od źródeł, linków i odnośników do filmów w serwisie YouTube. Warto posłuchać całego wystąpienia – Michael Edson znajduje najważniejsze punkty przecięcia misji instytucji GLAM i otwierania zasobów dziedzictwa i wydobywa czysto pragmatyczny sens otwartości, mówiąc o korzyściach płynących ze współpracy ze społecznością zainteresowanych i entuzjastów. „Bill Joy mawiał, że w jakimkolwiek sektorze działasz, większość najlepszych ludzi pracuje dla kogoś innego” – przypomina Edson i dodaje: „To użytkownik, odbiorca jest bohaterem, odkrywcą; instytucja powinna być mentorem, pomocnikiem, nie zaś ochroniarzem”.

Zobacz też: Wikipedians in Residence: Two Years of Open Culture

Nagrania z konferencji OpenGLAM 2013. Otwarte zasoby kultury dostępne są na stronach Wikiradia.