Survey Report on Digitisation in European Cultural Heritage Institutions 2012 to pierwszy raport na temat digitalizacji w europejskich instytucjach kultury przygotowany w ramach ENUMERATE. ENUMERATE jest finansowanym przez Komisję Europejską projektem mającym na celu gromadzenie i prezentowanie danych statystycznych dotyczących digitalizacji i dostępu do dziedzictwa kulturowego w krajach europejskich. Statystyki dotyczą m.in. skali cyfryzacji, jej kosztów, sposobów udostępniania materiałów czy strategii digitalizacyjnych. Dane do raportu zebrano za pomocą ankiet wysyłanych mailowo. Odpowiedziało blisko 2 tys. instytucji z 29 państw.

Badanie pokazuje, że europejskie instytucje kultury na szeroką skalę przeprowadzają digitalizację swoich zbiorów: 83 proc. ankietowanych instytucji zajmuje się cyfryzacją, jednak już tylko jedna trzecia z nich posiada spisaną strategię digitalizacyjną. Ponad 20 proc. zgromadzonych w tych instytucjach materiałów jest już zdigitalizowanych.

Jak przyznają przedstawiciele ENUMERATE, nie wiadomo jednak na ile badanie jest miarodajne i czy instytucje, które wzięły w nim udział, mogą być uznane za próbę reprezentatywną. Ponieważ brakuje odpowiedniej bazy europejskich instytucji kultury, wybierając podmioty, do których rozesłano ankiety, trzeba było opierać się na wiedzy lokalnych koordynatorów:

An overall population database covering all European archives, libraries, museums and other heritage institutions is not yet available. For that reason in every ENUMERATE network country the national coordinator was asked to invite institutions to complete the survey. A result of not having a complete data base is that we cannot verify to what extent the respondents represent the whole population. We also cannot calculate which part of the heritage population is represented in the survey results. And we also cannot extrapolate the results for all institutions in Europe.

Przedstawiciele ENUMERATE zapowiadają, że powstanie oddzielny dokument na temat tego, w jaki sposób ulepszyć samo badanie. Ponieważ udział w ankiecie był dobrowolny, nie wszystkie instytucje na nią odpowiedziały. Przykładowo, odpowiedziała tylko jedna spośród 127 wytypowanych do badania francuskich instytucji.

Mimo oczywistych wad, jakimi obciążone jest badanie zrealizowane przez ENUMERATE, wydaje się ono istotne ze względu na fakt, że jest to pierwszy z założenia całościowy raport zawierający dane statystyczne na temat digitalizacji w europejskich instytucjach kultury. Do tej pory statystyki dotyczące digitalizacji, o ile w ogóle były gromadzone, zbierano w odniesieniu do poszczególnych państw. Projekt ENUMERATE jest próbą zintegrowania tych rozproszonych dotąd danych, które mogą być podstawą np. podejmowania strategicznych decyzji w zakresie dotowania digitalizacji przez Unię Europejską.

Większość instytucji, które odpowiedziały na ankietę to muzea, następnie: biblioteki, archiwa i – w znacznie mniejszym stopniu – instytucje gromadzące zbiory audiowizualne. Badanie pokazuje między innymi, że biblioteki narodowe w każdym z krajów zajmują się digitalizacją (100 proc. z ankietowanych bibliotek narodowych ma cyfrowe kolekcje), muzea mają zaś w największym stopniu zdigitalizowane swoje zbiory. Najczęściej digitalizowane obiekty to fotografie i materiały archiwalne. Rzadziej digitalizuje się obiekty dwu i trójwymiarowe. Większość instytucji gromadzi też archiwalne zasoby cyfrowe nieposiadające analogowego oryginału (born digital collections): ze zrozumiałych względów najczęściej robią to instytuty audiowizualne i biblioteki narodowe.

42 proc. badanych instytucji monitoruje oglądalność zdigitalizowanych materiałów, przodują w tym biblioteki (uniwersyteckie, narodowe i inne). Najczęściej stosowane formy udostępniania cyfrowych obiektów to kolejno: udostępnianie offline, udostępnianie na stronie internetowej instytucji oraz udostępnianie w krajowym agregatorze (takim jak na przykład polska Federacja Bibliotek Cyfrowych). Najwięcej wydają na digitalizację organizacje gromadzące materiały audiowizualne, najmniej – instytucje zajmujące się ochroną zabytków. Kwoty te wahają się w granicach 0,2-3,8 proc. całego budżetu instytucji.

Skąd pozyskiwane są środki na digitalizację? 87 proc. badanych organizacji korzysta z funduszy wygospodarowanych z własnego budżetu (co świadczy o tym, że w badaniu brały udział przede wszystkim państwowe instytucje), 40 proc. – z publicznych grantów i dotacji; zaledwie kilka procent instytucji środki na digitalizację pozyskuje w wyniku partnerstwa publiczno-prywatnego, działań komercyjnych czy z inwestycji.

Wyniki badania uporządkowano według rodzaju instytucji: obrazuje ono więc zróżnicowanie procesów digitalizacyjnych w instytucjach takich jak muzea, biblioteki, archiwa. Szkoda, że nie posłużono się innymi kryteriami: nie pokazano zróżnicowania digitalizacji w różnych krajach czy w instytucjach należących do różnych sektorów (państwowego, samorządowego, pozarządowego, prywatnego).

Nie wiadomo jakim kluczem kierowano się przy doborze instytucji biorących udział w ankiecie. Zostanie to być może opisane w omówieniu metodologii badań, którego publikację autorzy dopiero zapowiadają. W Polsce wytypowano do badania 125 organizacji, z czego odpowiedziało 58. Tymczasem samych bibliotek cyfrowych należących do sieci Federacji Bibliotek Cyfrowych jest prawie 100. W raporcie brakuje zestawienia instytucji, które wzięły udział w ankiecie. Badanie należy jednak traktować jako wstęp do dalszych studiów nad digitalizacją. Autorzy zaznaczają, że raport jest pierwszym z serii opracowań ENUMERATE na temat digitalizacji.