Etyka w badaniach przeszłości (ankieta Rocznika Antropologii Historii)

Redakcja Rocznika Antropologii Historii zwraca się z uprzejmą prośbą o wyrażenie opinii i podzielenie się własnymi przemyśleniami i doświadczeniami w zakresie problematyki dotyczącej etyki w badaniach przeszłości.

Kontekst etyczny badań nad przeszłością na ogół umyka refleksji historyków i nie zostaje bezpośrednio wyartykułowany w powstających tekstach. Tymczasem w procesie badawczym, konceptualizacji pomysłu, zbieraniu materiału, wertowaniu źródeł lub rejestracji ustnych przekazów zostajemy uwikłani, czy też sami wikłamy się, w rozmaite dylematy moralne. O etycznym uwikłaniu i powinnościach historyków więcej możemy dowiedzieć się z rozmów korytarzowych, dzienników i wspomnień niż z tekstów analitycznych. Nasuwa to myśl, iż być może mamy do czynienia ze skrywaną, niewyrażoną wiedzą związaną z zagadnieniami etycznymi.

Proponujemy historykom, jak i antropologom badającym przeszłość, których refleksja nad kwestiami etycznymi jest częściej wyrażana, ale rzadziej przecież prowadzona w kontekście badania przeszłości, przedstawienie swoich przemyśleń w tym zakresie w formie „glosy” do własnej twórczości i badań. Prosimy o odniesienie się do problematyki etycznej stanowiącej lub mogącej stanowić wyzwanie dla badaczy przeszłości, a także przedstawienie własnych dylematów moralnych powstających w trakcie prowadzonych badań.

Poniższy zestaw pytań stanowi w zamierzeniu jedynie ramy dla wypowiedzi o problemach moralnych oraz etycznych uwikłaniach i zobowiązaniach, powstających w związku z podejmowaną tematyką i prowadzonymi badaniami. Nie oczekujemy odpowiedzi na wszystkie pytania. W tym zakresie pozostawiamy swobodę. Podobnie, co do formy wypowiedzi, mogą to być, zarówno odpowiedzi na pytania, jak i dłuższe narracje podejmujące kwestie zawarte w pytaniach, czy też przedstawienie choćby pojedynczego przykładu pochodzącego z własnych doświadczeń badawczo-pisarskich. Proponujemy także zatytułowanie wypowiedzi, co ułatwi na przykład ich późniejsze cytowanie.

Pytania:

1. W jaki sposób Pan/Pani dokonał(a) wyboru pola zainteresowań naukowych, epoki, tematyki, problematyki? (Czy może Pan/Pani wskazać na jakieś czynniki moralne?).

2. Czy w polu Pana/Pani zainteresowań istnieją kwestie sporne, wywołujące emocje i powodujące formowanie ocen natury moralnej? Jakie, czy Pan/Pani mógłby(mogłaby) takie wskazać, skomentować? Czy rodzi to spory ujawniające się w prezentowanych pracach, książkach, wystąpieniach etc.? Czy Pan/Pani zaangażował(a) się lub czuje, że został(a) zaangażowany(a) w tego typu spór?

3. Czy Panu/Pani zdarza się odczuwać silne związanie z przedmiotem prowadzonych badań, identyfikację z epoką, ludźmi, zdarzeniami? Co z tym Pan/Pani robi, czy ma to wpływ na prezentowane efekty badań? Czy rodzi to jakieś zobowiązania natury moralnej?

4. Czy Pana/Pani badania mogą mieć jakiś wpływ na współczesność i wywołać jakieś stanowiska lub spory obecnie? Czy Pan/Pani jest tego świadomy(a) i uwzględnia to w swojej twórczości i badaniach?

5. Czy istnieje jakaś zasadnicza różnica pomiędzy gromadzonymi materiałami w trakcie badań a końcowym efektem w postaci zapisanej monografii, artykułu? Czy ma Pan/Pani jakieś doświadczenie, odczucie w tym zakresie? (np. poczucie niepewności, niewyczerpania tematu, jednostronnego ujęcia czegoś, co jawiło się bardziej skomplikowanym, wątpliwego uporządkowania materiału na potrzeby tekstu, wpływu jakiegoś wydarzenia publicznego czy też osobistego na ostateczny tekst.)

6. Czy Pana/Pani zdaniem powinniśmy dopuszczać wpływ moralności na badania i umieszczać w tekstach rozważania natury etycznej, czy raczej minimalizować tego rodzaju kwestie. Czy jakaś szczególna etyka powinna wyznaczać zasady postępowania badacza przeszłości? Czy o tego typu powinnościach moralnych naucza się lub powinno nauczać się na uczelniach wyższych? Czy zdarzyło się Panu/Pani słuchać o tego rodzaju wątkach lub samemu poruszać je w trakcie własnej praktyki edukacyjnej?

Prosimy o przysyłanie wypowiedzi do 11 kwietnia 2012 r. na adres [email protected]