The Great War Archive: otwarte archiwum cyfrowe

6.5 tys. materiałów opublikowanych przez użytkowników przez kilka miesięcy 2008 roku to pokłosie projektu The Great War Archive, oddolnego i otwartego archiwum cyfrowego, gromadzącego fotografie, dokumenty i relacje związane z historią Wielkiej Wojny (widzianej oczywiście z perspektywy brytyjskiej). Chociaż przyjmowanie nowych treści na oficjalnej stronie projektu zostało wstrzymane, wciąż można je publikować na grupie założonej specjalnie w tym celu na Flickr.com.

Skuteczność działań oddolnych

Chociaż 6.5 tys. obiektów brzmi jak wiele, liczby to nie wszystko. Przykładowo, jeśli archiwum zawierałoby kilkanaście tysięcy pustych kart pocztowych (wydawanych żołnierzom pustych blankietów, na których mogli jedynie zaznaczać zdefiniowane opcje takie jak np. „Czuję się dobrze”) czy liczne inne duplikaty, nasze rozumienie wojny na pewno by się nie polepszyło. Na szczęście w naszym przypadku tak nie było. Pozyskaliśmy 42 unikalne, niepublikowane dotąd dzienniki żołnierzy walczących na rozmaitych frontach, 66 wspomnień, 255 niepublikowanych listów, ponad 700 fotografii, rozmaite pamflety, lokalne plakaty rekrutacyjne, fotografie rzadkich obiektów (takich jak oryginalne dekoracje anonimowych żołnierskich grobów) i wiele innych.

Jeśli wierzyć Kate Lindsay, podczas całej akcji oddolnego gromadzenia źródeł odrzucono tylko jeden dokument! Średni koszt udostępnienia jednego archiwalium na stronie wynieść miał 3.5 funta (wliczając w to koszty digitalizacji tych dokumentów, które przesłano pocztą wbrew założeniom pojektu). Dla porównania, koszt realizowanego tradycyjnie projektu o podobnej tematyce (Poetry Archive) wynosił w przeliczeniu na jeden zdigitalizowany dokument aż 40 funtów.

W jaki sposób zaprojektowano model otwartego archiwum cyfrowego? Pierwszym etapem jego realizacji były konsultacje dotyczące schematu metadanych i informatycznych wyzwań projektu. Następnie grupa dziesięciu nauczycieli opiniowała modyfikacje wypracowanego wcześniej szkicu wyglądu i funkcjonalności serwisu oraz materiałów mających służyć pomocą osobom zgłaszającym swoje archiwalia. Oparta o wyniki konsultacji praca odbywała się w dużej mierze na specjalnie przygotowanej wiki.

Od marca do czerwca 2008 roku przez odpowiedni formularz gromadzono materiały historyczne. Promując całą inicjatywę kierowano się głównie do osób seniorów, osób zajmujących się genealogią czy interesujących się techniką wojskową I wojny światowej. Akcja miała także swój wymiar pozainternetowy – źródła gromadzono np. podczas sześciu specjalnych warsztatów organizowanych dla seniorów w bibliotekach publicznych, muzeach i archiwach na terenie Wielkiej Brytanii. Podczas spotkań omawiano przynoszone przez uczestników pamiątki oraz skanowano je i opracowywano. The Great War Archive otwarte było także na zasoby organizacji pozarządowych. Ostatecznie za pomocą formularza online zgromadzono 67 proc. materiałów, podczas submission days – 33 proc.

Archiwum i miejsce pamięci

Wypracowany na podstawie konsultacji formularz zgłoszeniowy był bardzo prosty – skorzystanie z niego nie wymagało nawet logowania, konieczne jednak było opisanie zgłoszenia za pomocą odpowiednich metadanych i akceptacja licencji, na której udostępniane miały być wszystkie zebrane podczas akcji zasoby. Licencja ta daje prawo do dowolnego wykorzystania materiałów historycznych poza celami komercyjnymi.

Doświadczenia z realizacji projektu The Great War Archive wykorzystane zostały do stworzenia całego systemu wsparcia dla inicjatyw tego typu oraz przygotowania publikacji – rodzaju strategii budowania zaangażowania uczestników projektów oddolnej digitalizacji.

Jaki był klucz sukcesu The Great War Archive? Kate Lindsay zwraca uwagę na fakt, że większość zgłoszonych materiałów pochodziła od ludzi, którzy posiadali rodzinne pamiątki z I wojny światowej i przy okazji tej inicjatywy chcieli się dowiedzieć czegoś nowego na ich temat. W niektórych przypadkach argumentem za dołączeniem do projektu była obawa przed zniszczeniem zbiorów. Nie bez znaczenia był też fakt, że I wojna światowa jest wciąż ważnym elementem pamięci Brytyjczyków i projekty, które eksplorują ten temat mogą funkcjonować nie tylko na zasadzie nowego narzędzia pozwalającego na zabezpieczenie zbiorów – ale też działać jako przestrzeń upamiętniania, miejsce pamięci.

Oddolna digitalizacja na czas kryzysu

W studium przypadku The Great War Archive wyczytać można podstawy koncepcji tego projektu. Dlaczego w ogóle zdecydowano się go zainicjować?

Przede wszystkim uznano, że dzięki rozpowszechnieniu narzędzi cyfrowych (aparaty, komórki, skanery) działania digitalizacyjne mogą być dziś z powodzeniem podejmowane przez amatorów (digitization can now be undertaken by the masses). Na kształt tego typu inicjatyw wpływają jednak ogólne procesy – zmieniają się na przykład dominujące schematy wyszukiwania informacji: model wyszukiwarki Google przenoszony jest na biblioteczne i archiwalne katalogi (Google search box is standard, diverting a generation of users away from using catalogues and advanced searches) – co musi wpływać na kształt projektowanego archiwum. Co więcej – standardowa strona internetowa to dziś tylko jedna z możliwości publikowania materiałów archiwalnych – istnieje możliwość skorzystania z gotowych narzędzi i platform takich jak Flickr czy Google Maps, więc koncentrowanie się wyłącznie na jednym narzędziu byłoby błędem.

Jak czytamy w opracowaniu, oddolne i otwarte projekty digitalizacyjne w dobie kryzysu mogą być atrakcyjnym uzupełnieniem projektów realizowanych w tradycyjny, instytucjonalny sposób. Koszty oddolnej digitalizacji są zdecydowanie mniejsze, działania te nie mają też charakteru wykluczającego – każdy może się w nie zaangażować i udostępnić swój materiał. Przez to ich struktura i zakres gromadzonych zasobów budowane są zdecydowanie bardziej demokratycznie – projektami oddolnej digitalizacji nie kieruje przecież zapotrzebowanie na pozyskanie i remediację konkretnych dokumentów – tak jak w przypadku działań instytucjonalnych, gdzie już we wnioskach grantowych zapisuje się informacje o tym, jakie zasoby zostaną opracowane. Inicjatywy takie jak The Great War Archive cechuje otwartość na materiały, którymi nikt wcześniej się nie zainteresował, bo po prostu nie było wiadomo, że w ogóle istnieją.

Na zdjęciach: 1) brytyjski oddział podczas ćwiczeń z kopania okopów w Cheltenham 2) ogłoszenie wzywające do udostępniania materiałów i relacji do archiwum.

• • •

O ile nie zaznaczono inaczej tekstowa treść tego artykułu jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Unported.