Historia środowiskowa (environmental history) stara się pokazać interakcje pomiędzy ludzką cywilizacją a środowiskiem naturalnym na przestrzeni wieków. Dla badaczy z tego nurtu przyroda nie jest jedynie biernym tworzywem poddającym się działaniom człowieka, a aktywnym uczestnikiem procesu dziejowego, który w podobny sposób oddziałuje na dzieje cywilizacji, jak ona na kształt otaczającej ją przyrody.

Jako kierunek badawczy historia środowiskowa wykształciła się w latach 60-tych i 70-tych XX. Termin environmental history został po raz pierwszy użyty przez Rodericka Nasha w 1969 roku, zaś już na początku lat 70-tych wszedł do powszechnego użycia na określenie wyłaniającego się nowego nurtu badawczego. Z racji poruszanych tematów historia środowiskowa wymaga łączenia wiedzy z zakresu nauk humanistycznych z naukami przyrodniczymi.

Przykładem na to może być artykuł Volcanic Eruptions and European History autorstwa K. Jana Oosthoeka, w którym znajdziemy dokładną analizę najważniejszych erupcji wulkanicznych zanotowanych w dziejach Europy oraz próbę pokazania piętna, jakie odcisnęły one na historii kontynentu. Autor wykorzystuje wiedzę z zakresu wulkanologii, dendrochronologii oraz epidemiologii, rysując skutkowo-przyczynowy łańcuch wydarzeń związanych z aktywnością wulkaniczną. Dla przykładu, w okresie średniowiecza dokonuje on korelacji erupcji z okresami obniżonego wzrostu drzew i występującymi w następujących latach wielkimi plagami. Z drugiej strony zauważa jednak, że nie można starać się tłumaczyć skomplikowanych procesów jedynie wpływami czynników meteorologicznych oraz katastrofami naturalnymi:

(…) katastrofy klimatyczne i żywiołowe są w większości przypadków jedynie „kanałami” (funnels), a nie bezpośrednimi przyczynami długotrwałych procesów historycznych. Wzmacniają one jedynie istniejące już modele historyczne takie jak migracje i kryzysy polityczne, wyzysk, rozwój nowych systemów gospodarczych i społecznych.

Warto zapoznać się z artykułem Oosthoeka, ponieważ dobrze pokazuje on czym i w jakim kontekście może zajmować się historia środowiskowa. Uwidacznia także, że nie da się przeprowadzić rzetelnych badań w tym temacie bez elementów specjalistycznej wiedzy z zakresu nauk matematyczno-przyrodniczych.

Prace i działania badaczy zajmujących z historią środowiskową są silnie związane z ruchami ekologicznymi, leżącymi u podstaw tego nurtu badań historycznych. Wiele uwagi poświęcają sprawom zanieczyszczenia środowiska, ekologii miasta, klęskom naturalnym oraz ingerencji człowieka w kształt krajobrazu naturalnego. W tym kierunku badań wyznaczyć można kilka wiodących trendów:

• Historia zmian środowiska naturalnego pod wpływem działań ludzkich
• Używanie (nadużywanie) środowiska naturalnego oraz skutki takich działań dla gatunku ludzkiego
• Sposoby myślenia o przyrodzie, postrzegania jej i ich ewolucja na przestrzeni dziejów

Powstałą na gruncie nauki amerykańskiej enviromental history można traktować jako rozwinięcie ukształtowanej w połowie XX wieku w Wielkiej Brytanii landscape history. O ile brytyjska historia krajobrazu skupiała się głównie na piętnie jakie odcisnął człowiek na miejscach, które zamieszkiwał (W. G. Hoskins, Making of the English Landscape), to amerykańscy badacze, zgodnie z nowymi kierunkami w humanistyce, wzbogacili go o punkt widzenia drugiej strony.

Badacze tego nurtu wydają się być także świadomi roli nowych technologii w badaniu i nauczaniu historii. Szczególnie niezbędne wydaje się tu wykorzystanie narzędzi historii digitalnej, dzięki którym możliwe jest przetwarzanie olbrzymich ilości danych, przeprowadzanie ich analizy wizualnej, prezentowanie w kontekście geograficznym (Google Maps) i chronologicznym, a także tworzenie mashup’ów. Na stronie Environmental History Teaching znajdują się dwa przykładowe projekty badawcze historii środowiskowej starające się sięgnąć do nowych technologii i nowych rozwiązań. Pierwszy z nich dotyczy nauczania metodologii nauk ścisłych w perspektywie wykorzystania jej w projektach humanistycznych, drugi eksploruje potencjał podcastów w nauczaniu historii środowiskowej.

W przyszłości historia środowiskowa,według Michaela Bessa, będzie mieć coraz większe znaczenie wobec postępującego zastępowania świata naturalnego tym już całkowicie wytworzonym przez człowieka:

Świat wokół nas, w tym także nasze własne ciała są coraz bardziej przeniknięte technologią, oddziałującą silnie we wszystkich kształtach i odmianach; proces artyfikalizacji świata przyspiesza stale od XVIII wieku, jego tempo dramatycznie zwiększa się po 1945 roku. Obecnie zmiany te zachodzą w zawrotnym tempie, napędzając się nawzajem, tak, że każda kolejna innowacja powoduje dalsze wzmaganie potencjału kolejnych zmian, tworząc technologiczną spiralę proliferacji przywołującą na myśl historię ucznia czarnoksiężnika. W ciągu najbliższych pięćdziesięciu lat nieustający proces transformacji ma szansę całkowicie przekształcić do góry nogami nasz świat, nasze społeczeństwo oraz naszą tożsamość. Historycy środowiskowi mogą odegrać istotną rolę w uświadamianiu ludzkości wagi i potęgi procesów, które rozpętaliśmy nad naszą planetą i nami samymi.

Źródło nagrania: Environmental History Resources