Te gry nie uczą historii

Portal gazeta.pl informował dziś swoich czytelników o grze Sonderkommando Revolt, znajdując w niej walory edukacyjne:

Naturalnie nie ma żadnych podstaw w poszukiwaniu w Sonderkommando Revolt jakiegokolwiek potencjału edukacyjnego. Na jakie pytania o fakty związane z Zagładą może taka gra odpowiedzieć? Przypomina mi się tu sprawa gry Imagination is the Only Escape napisanej na konsolę Nintendo DS. Brytyjskiemu producentowi ostatecznie nie udało się wprowadzić jej na rynek, chociaż pozbawiona była widoków przemocy i bezpośrednich odniesień do wizerunków ofiar Zagłady.

W przypadku SonderKommando Revolt odniesień jest mnóstwo. Problem w tym, że pełnią one funkcję wyłącznie fabularną, nie stoi za nimi żaden konkretny edukacyjny przekaz. Ta gra nie mówi o faktach, raczej je w swobodny sposób wykorzystuje: stąd krematoria i komory gazowe. Doszukiwanie się aspektu edukacyjnego w tego typu projektach jest z góry skazane na porażkę i może być elementem czegoś w rodzaju polityki poprawności wobec gier komputerowych czy nawet wszelkich atrakcyjnych, multimedialnych i rozrywkowych (edutainment) innowacji w edukacji historycznej. Polityki, w ramach której z marszu akceptuje się wszystko, co w inny niż tradycyjny sposób (monografia naukowa, oral history, film dokumentalny) przekazuje obraz przeszłości. Najlepiej w atrakcyjnej, wizualnej i prostej do przyjęcia formie. Tymczasem problemem jest tu nawet nie estetyzacja Zagłady, ale jej odrealnienie i zrównanie z fikcyjnymi fabułami napędzającymi scenariusze tysięcy innych gier.

W SonderKommando Revolt gracz zabija zbudowane z wielkich pikseli postacie Niemców. Tymczasem w grze planszowej Train, której autorką jest Brenda Brathwaite, rozgrywka polega na odpowiednio sprawnym załadowywaniu pionków symbolizujących Żydów do bydlęcych wagonów, które pędzą prosto do obozu zagłady. Modele wagonów są zbudowane w taki sposób, żeby gracz był w stanie upychać pionki w niewielkich dostępnych w ramach rozgrywki przestrzeniach.

Gracze zaczynający rozgrywkę nie wiedzą, jaki jest jej cel. Symbolika pionków, torów i bydlęcych wagonów staje się oczywista dopiero pod koniec gry: It was utterly shocking, she picked up the card and it was Dachau. She unloaded her little people and put her train at the beginning of the track. I asked her, and she knew it was a concentration camp, and she said, ‚It’s just like a video game I know’. Her two co-players were just astounded. She came back later and said she felt embarrassed. Istnieje tylko jeden egzemplarz Trains.

W wywiadzie, którego tekst zamieszczony został na blogu Wall Street Journal Brenda Brathwaite przedstawia genezę Trains, nadając tej grze kontekst może nie edukacyjny (bo znów trudno tu mówić o przedstawieniu faktów), ale bardziej związany z pracą pamięci.

W Trains uczestnicy rozstawiają pionki na planszy ustawianej oryginalnie na… rozbitym oknie, które – zdaniem Brathwaite – przypominać ma o rozbijanych podczas Nocy Kryształowej witrynach żydowskich sklepów (instalując grę w nowym miejscu trzeba zniszczyć nowe okno). Według niej gra nie trywializuje Holocaustu, raczej działa podobnie jak muzealna ekspozycja – wywołuje emocje i generuje doświadczenia związane z traumatyczną historią.

Trains i Sonderkommando Revolt bezlitośnie eksplorują fabułę Zagłady, nie mogą być jednak porównywane. Chociaż żadna z tych gier nie ma wartości edukacyjnej (trudno doszukiwać się w nich jakiejś wiedzy o faktach historycznych), projekt Brathwaite – przy odpowiednio liberalnej interpretacji – może być uznany za działanie artystyczne (czy można porównać Trains z klockami Lego Zbigniewa Libery?).