Trzy scenariusze dla humanistyki

Lisa Spiro jest dyrektorką Digital Media Center przy bibliotece Uniwersytetu Rice, autorką bloga Digital Scholarship in the Humanities, na którym publikuje bardzo merytoryczne opracowania dotyczące współczesnego stanu i perspektyw rozwoju cyfrowej humanistyki.

W swoim najnowszym wpisie pani Lisa stara się opisać kierunki ewolucji nauki humanistycznej. Wbrew pozorom to nie tylko teoretyczny problem: obowiązujący dziś schemat systemu naukowego i model wiedzy za kilkanaście lat nie musi być wciąż optymalny, choćby wobec dynamicznego rozwoju internetu czy zmian w finansowaniu nauki wywołanych kryzysem ekonomicznym. Naszkicowanie tych perspektyw pozwala Spiro na zdefiniowanie kilku podstawowych zaleceń dla współczesnego schematu organizacji humanistyki.

W swoim opracowaniu autorka proponuje trzy scenariusze (ostatni z nich zdecydowanie radykalny) i opisuje przewidywany stan humanistyki w 2030 roku. Każdy ze scenariuszy budowany jest w oparciu o inne założenia (ekonomia, dostęp do zasobów, sytuacja polityczna).

Artykuł 20/30 Vision: Scenarios for the Humanities in 2030 autorstwa Lisy Spiro udostępniony został na licencji CC-BY. Artykuł stanowi streszczenie wystąpienia autorki podczas konferencji zorganizowanej przez American Studies Association.

Nowy Renesans

Sytuacja: Dzięki powszechnym systematycznym inwestycjom w edukację świat staje się sprawiedliwszy i oferuje coraz więcej możliwości. Interdyscyplinarne badania i międzynarodowa współpraca przyczyniają się do postępu w rozwiązaniu wielu problemów, związanych między innymi ze zmianami klimatycznymi, konfliktami politycznymi i wyczerpywaniem się zasobów naturalnych.

Badania: Reprezentantów nauk humanistycznych ceni się za umiejętność krytycznej analizy dużych ilości danych. We współpracy z informatykami i bibliotekarzami opracowują oni metody przeszukiwania obszernych baz danych myśli humanistycznej, stawiają nowe pytania i definiując nowe perspektywy wykraczające poza granice swojej dyscypliny i barierę językową. Koordynację tego procesu wspomagają nowe ośrodki badań humanistycznych (cyfrowej humanistyki). Dzięki wysiłkowi czołowych badaczy i organizacji naukowych standardy co do profili zatrudnienia w naukach humanistycznych (nowe stanowiska i specjalizacje) oraz promocji badań zostały rozszerzone i obejmują one obecnie szeroki zakres aktywności (w tym wykorzystywanie multimediów, komunikacji online i content curation).

Edukacja: Powszechna stała się metoda blended learning, łącząca wykłady i ćwiczenia dostępne online z bezpośrednimi spotkaniami zarezerwowanymi na dyskusję i wspólne badania. Wykładowcy w ramach projektów realizowanych w oparciu o internet, angażujących studentów do zdalnej współpracy, przyjmują rolę przewodników i mentorów. Dziedziny humanistyczne oferują studentom zarówno wartościowy trening w nadzorowaniu, kontekstualizacji i interpretacji dużych ilości danych, jak i w krytycznym analizowaniu konkretnych treści.

Komunikacja naukowa: Badania są otwarte i ogólnodostępne, co wpływa pozytywnie na tempo pracy naukowej i umożliwia szeroką i swobodną wymianę idei. Aby w pełni oddać treść swoich badań naukowcy przygotowują multimedialne prezentacje, wykorzystujące filmy, dźwięki, wizualizacje, mapy

Komercjalizacja nauki

Sytuacja: Z powodu kryzysu ekonomicznego, który dotknął Stany Zjednoczone, maleją wydatki państwa przeznaczane na naukę i edukację. Ludzie czują się przytłoczeni ilością informacji, ale zarazem potrzebują takich, które odpowiadają ich punktowi widzenia. Konflikty polityczne wybuchające na świecie (będące wynikiem zmian klimatycznych i wyczerpywania się zasobów naturalnych) zmuszają Stany Zjednoczone do przyjęcia w globalnej polityce postawy defensywnej.

Badania: Źródłem finansowania badań są głównie środki pochodzące z instytucji komercyjnych, wymuszających na naukowcach rozmaite zobowiązania. Badacze nie są już zatrudniani na etatach przez uniwersytety, ale pracują w oparciu o krótkoterminowe kontrakty. Z konieczności skupiają się na takich badaniach, które mogą być źródłem zysku. Alternatywą dla tego modelu jest realizowanie projektów crowdsourcingowych, angażujących uczestników spoza kręgów akademickich.

Edukacja: Większość studiów licencjackich oferowanych jest w systemie nauki na odległość. Studenci zamiast decydować się na jedną konkretną uczelnię korzystają symultanicznie z oferty wielu instytucji edukacyjnych. Kształcenie koncentruje się przede wszystkim na kompetencjach zawodowych i praktycznych umiejętnościach. Nauczanie w tradycyjnej, bezpośredniej formie oferuje już jedynie kilka elitarnych placówek, których oferta skierowana jest do grona bardzo zamożnych osób. Nauczyciele, z których większość zatrudniona jest przez prywatne firmy, prowadzą zajęcia dla kilkusetosobowych grup, co skutkuje brakiem czasu na działalność naukową. Nauczanie cechuje przeciętność i standaryzacja.

Komunikacja naukowa: Poza wiedzą zgromadzoną w ramach otwartych, crowdsourcingowych projektów większość wyników badań dostępnych jest jedynie w systemach płatnego dostępu.

Po upadku

Sytuacja: Druzgocący wpływ zmian klimatycznych, niedostatku energii i recesji gospodarczej doprowadziły do powrotu lokalizmu i to wspólnoty lokalne zaspokajają większość ludzkich potrzeb. Niektóre obszary pogrążyły się w chaosie i totalitaryzmie, opanowane przez lokalne mafie. Inne postawiły na lokalne, demokratyczne rozwiązania – mikroprzemysł, lokalne sieci energetyczne, wspólnotową produkcję żywności, spółdzielnie wytwórcze. Pomimo problemów w dostępie do zasobów energetycznych (ropa, węgiel) i częstych przerw w dostawie prądu istnieje szansa na dostęp do informacji i dzielenia się nią w internecie (przemieszczanie się na duże odległości stało się rzadkością). Wiedza i zainteresowania humanistyczne pozwalają wypracować dystans do trudnej codzienności i odetchnąć od codziennej walki o byt, są źródłem doświadczenia i mądrości.

Badania: Humaniści stali się naukowymi hakerami, opracowując rozwiązania na podstawie analizy dawnych obyczajów i obserwacji współczesnych zachowań lokalnych społeczności. Badacze poszukują nowych, innowacyjnych form uzyskiwania informacji, w pełni wykorzystując cenną możliwość korzystania z internetu. W nauce obserwuje się powrót do zagadnień estetycznych i badania obiektów o wyjątkowym znaczeniu. Działania ośrodków badań humanistycznych koncentrują się na konsolidacji aktywności naukowej rozproszonych grup badaczy oraz na edukacji na poziomie ponadpodstawowym i współpracy z lokalnymi ośrodkami kulturalnymi.

Edukacja: Chociaż edukacja koncentruje się głównie na umiejętnościach takich jak pisanie i czytanie, rzemiosło czy rolnictwo, humaniści są uważani za strażników mądrości i wiedzy, budujących znaczenia i transmitujących szacunek dla kultury.

Komunikacja naukowa: Biorąc pod uwagę zawodność sieci energetycznej, druk ponownie staje się głównym medium komunikacji naukowej – ze względu na swoją stabilność wobec niestabilności komunikacji elektronicznej. Humaniści często aktywnie uczestniczą w publicznych debatach organizowanych w ramach swoich społeczności.

Jak nauki humanistyczne mogą przygotować się na te prawdopodobne scenariusze przyszłości?

Adaptacja: Należy docenić rolę, jaką technologia odgrywa w naukach humanistycznych. Technologia kształtuje naszą przyszłość – zarówno metody badań i sam system nauki. Dlatego warto eksperymentować z nowymi modelami nauczania, systemami recenzowania prac naukowych, nowymi metodami badań i środkami komunikacji naukowej. Dobrym przykładem jest tutaj Center for History and New Media, gdzie realizuje się innowacyjne projekty, których celem jest ożywienie konserwatywnych środowisk akademickich i – co być może jest jeszcze ważniejsze – otwarcie ich na działania społecznościowe (np. za pomocą crowdsourcingowej redakcji książek czy kolektywnego budowania oprogramowania naukowego).

Współpraca: Należy wspierać model kolektywnych i interdyscyplinarnych badań. Współpraca naukowa powinna rozwijać się na wielu poziomach: między specjalnościami, wydziałami, uniwersytetami i lokalnymi stowarzyszeniami. Jak słusznie podkreśla Greg Crane, potrzebujemy lepszych rozwiązań pozwalających zrozumieć kultury, które wpływają na funkcjonowanie systemów gospodarczych i politycznych, od których przecież zależy jakość naszego życia. Jego zdaniem musimy zadawać nowe pytania dotyczące relacji między kulturami, rozwijać dialog, współpracować z badaczami z różnych kręgów kulturowych i upowszechniać wiedzę. Musimy również wypracować metody korzystania z ogromnych zasobów danych przez rozwijanie metod komputerowych i włączenie do badań studentów i wolontariuszy spoza kręgu akademickiego.

Ośrodki humanistyczne we współpracy z bibliotekami i organizacjami naukowymi powinny odgrywać główną rolę we wspieraniu badań interdyscyplinarnych i udostępnianiu tych badań społeczeństwu. Okazuje się, że wciąż wiele uczelni nie wie, jak uwzględniać otwarte kolektywne projekty badawcze w systemie oceny pracowników naukowych i systemie awansu zawodowego. Wsparcie powinno dotyczyć także alternatywnych ścieżek rozwoju zawodowego osób działających w sferze cyfrowej humanistyki.

Otwartość: Komunikacja naukowa powinna być otwarta i wielokanałowa, umożliwiająca partycypację oraz mieć odpowiednią jakość. Nie możemy blokować dostępu do wyników badań humanistycznych (np. za pomocą płatnych subskrypcji humanistycznych czasopism naukowych), jeśli chcemy przekonać opinię publiczną o wartości tych badań. Konieczne jest wypracowanie zrównoważonego modelu dzielenia się wiedzą i uczestnictwa w dyskusjach naukowych.

Promocja: Konieczna jest społeczna promocja wartości nauk i edukacji humanistycznej (przykładem inicjatywy o takim charakterze jest projekt 4humanities).

Grafika: CC-BY-SA-NC darkpony

• • •

O ile nie zaznaczono inaczej tekstowa treść tego artykułu jest dostępna na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Na tych samych warunkach 3.0 Unported.