Funkcjonowanie modelu wiedzy opartego na Wikipedii jest jednym z szeroko dyskutowanych problemów w humanistyce. Istnieje wielu jego zagorzałych zwolenników, nie brakuje jednak krytyków i osób, które zawiodły się jakością wiedzy generowanej przez anonimowych internautów. Wikipedia dała nam jednak coś więcej niż największą encyklopedię świata. Dzięki narzędziom i praktykom wypracowanym przez Fundację Wikimedia mamy możliwość korzystania z darmowego oprogramowania MediaWiki, co dodatkowo przyczyniło się do upowszechnienia kolaboratywnego podejścia do tworzenia wiedzy. Wiki to nie tylko model współpracy. To także stan umysłu.

Przejrzystość, udział , współpraca

Podstawowym zarzutem stawianym Wikipedii, czy też raczej wiedzy w niej zawartej, jest zbyt mała wiarygodność. Dla akademików możliwość weryfikowalności wiedzy dostępnej w internecie w oparciu o tradycyjne metody (przypis, cytat, bibliografia) analizy naukowej stanowi o jej wartości. Wielokrotnie podejmowano już próby stworzenia profesjonalnych, redagowanych przez specjalistów odpowiedników Wikipedii. Jak dotąd nie udało się stworzyć internetowej encyklopedii dorównującej choćby w małym procencie kilku milionom haseł dostępnym w całej Wikipedii (samych tylko haseł w języku polskim istnieje ponad 700 tys.) Inicjatywy takie jak Knol firmy Google czy Citizendiumopierające się na zaangażowaniu studentów oraz naukowców, borykają się z zasadniczym problemem, którym jest brak szerszego zainteresowania i krótkotrwałe zaangażowanie współtwórców. Zazwyczaj projekty takie przeżywają okres żywiołowego rozwoju jedynie na początku swojej działalności. Nawet przyjęcie komercyjnego modelu opłacania autorów artykułów z reklam w serwisie Knol, nie zapewniło oczekiwanego sukcesu.

Wiki [od hawajskiego wyrażenia “wiki wiki” co oznacza “Bardzo szybko”] to m. in. model oprogramowania, na którym oparta jest Wikipedia, a dzięki któremu sami możemy korzystać z funkcjonalności, które zapewniły olbrzymi sukces społecznościowej encyklopedii. Ma jednak także szersze znaczenie dla ogółu zmian zachodzących w nauce, niż tylko dostarczenie platformy do tworzenia serwisów internetowych. Chodzi tu o całą ideę kolaboratywnej pracy, łączenia wysiłków obcych sobie ludzi, liberalnego modelu tworzenia wiedzy, funkcjonalności i dostępności. Dziś Wiki to także sposób myślenia o współpracy, gdzie wszyscy są równi, wszyscy (niezależnie od wykształcenia i stopnia naukowego) mogą dodać swój wkład do wspólnego wysiłku pracy nad jakimś projektem. Filozofia Wikipedii może wpływać na demokratyzację wiedzy dzięki otwarciu na oddolne zaangażowanie.

Udział projektów Wiki w nauce, tak jak inne działania cyfrowej humanistyki jest cały czas niedoceniany i instytucjonalnie ignorowany. Choć co pewien czas pojawia się zainteresowanie samą Wikipedią ze strony różnych szacownych instytucji (Bundesarchiv, British Museum czy też Instytut Pamięci Narodowej) to sam model (pracy i myślenia) wiki jest jeszcze cały czas słabo zakorzeniony wśród osób decydujących o kształcie humanistyki w Polsce.

Kierowanie zza pleców

Skoro brak jest realnej recepcji wiki wśród mainstreamowej humanistyki i osób nią zarządzających, ciężar propagowania liberalnego modelu nauki skupia się na działaniach oddolnych. I w wielu wypadkach funkcjonuje już w zachodniej humanistyce całkiem dobrze. W kontekście działań w stylu wiki w obszarze nauki bardzo ciekawie odczytać można termin którego używa Lev Gonick – leading from behind:

In times of crisis, we have often sought out a hero — the “great man of history” — as a model of leadership. Perhaps the current economic crisis will call for a new kind of leader. Acknowledging our common vulnerability, we may be willing to trade some measure of control to gain the benefits of broad group participation in finding solutions. We may find that the wiki way shows the most effective kind of leading from behind.

Rozumieć możemy to jako drogę ku demokratycznej ewolucji w schemacie funkcjonowania nauki. Kierowanie zza pleców może być prawdziwą alternatywą w czasach kryzysu ekonomicznego i stagnacji tradycyjnego modelu. O ile jednym z celów tradycyjnego systemu akademickiego jest zapewnienie wszystkim jego uczestnikom pewnej stabilności i bezpieczeństwa (także korporacyjnego). Kierowanie zza pleców oferuje rozwiązanie mniej komfortowe dla samych badaczy, ale może bardziej produktywne, oparte o rozwój systemów internetowej współpracy i w duchu wiki przekraczające korporacyjne bariery.

Wiki dla historyków

Wiki stanowi świetne środowisko dla realizowania projektów historycznych. Pozwala na zaangażowanie studentów w tworzenie treści zajęć, przełamuje barierę student-wykładowca, dzięki czemu ułatwić może rzeczywistą dyskusję i korzystanie z potencjału wiedzy i zapału młodych ludzi. W projekcie Eduzendium otwarcie zachęca się pracowników naukowych do korzystania z modelu wiki i zapraszania studentów do edytowania haseł w ramach uczelnianych zajęć.

Twórcy tego pomysłu udowadniają, że korzyści są w tym przypadku obopólne: z jednej strony otrzymujemy encyklopedyczne hasło, z drugiej uczestnicy nabywają realny zestaw umiejętności naukowych, które są potrzebne do stworzenia tego hasła (wyszukiwanie i krytyka źródeł, redakcja). Idea jest prosta i wydaje się, że swobodnie mogłaby zastąpić (przynajmniej częściowo) tradycyjne pisemne prace semestralne. Stworzenie dobrego hasła encyklopedycznego jest przecież zadaniem trudnym: należy dokonać analizy i selekcji źródeł, a na dodatek wnioski przedstawić w zwięzłej i jednocześnie zrozumiałej formie. Analizując hasła historyczne obecne w polskojęzycznej Wikipedii bez problemu można znaleźć takie, które nadają się do natychmiastowej poprawy i mogą być wyzwaniem dla studentów historii. Brakuje jedynie wykładowców, którzy mogliby zadać takie prace zaliczeniowe.

O ile na Zachodzie badacze zadają już pytania o przyszłość modelu wiki, w Polsce wciąż pytamy o to, czym jest wiki i w jaki sposób można wykorzystać taki schemat współpracy. Powodów jest wiele. Struktury akademickie są skostniałe, zaś poza nimi praca historyka jest niesłychanie ciężka. Brak projektów zbiorowych wśród historyków jest powszechnie piętnowanym, a jednocześnie akceptowanym faktem w środowisku naukowym. Biurokratyczny system pomiaru wartości pracy naukowej nie uwzględnia większości działań poza tymi uznanymi już w XIX wieku.

Model wiki dla nauki historycznej może być więc bardzo przydatnym narzędziem demokratyzacji i odejścia od dotychczasowego modelu, w którym młodzi naukowcy chcą być zauważeni, a ci którzy zdobyli już stanowiska w hierarchii stopni akademickich chcą prowadzić swoje prywatne projekty badawcze w jak najsilniejszej izolacji od innych. Być może konieczna jest najpierw wymiana pokoleń, aby w pełni możliwe byłoby pójście w ślady zachodniej humanistyki – tam pozytywna liberalizacja życia akademickiego jest już faktem, m. in. dzięki kontraktom i kadencyjności stanowisk akademickich oraz większemu znaczeniu grantów umożliwiających realizowanie konkretnych projektów badawczych.

Wydaje się, że znaczenie modelu wiki – jako schematu współpracy i modelu nauki – będzie w ciągu najbliższych lat rosło.

Fot. CC-BY jaaron