Jonas Mekas: Lithuania and the Collapse of the USSR – historia zapośredniczona przez media

New York Times opublikował na swoich stronach internetowych recenzję filmu-projektu Lithuania and the Collapse of the USSR zrealizowanego przez Jonasa Mekasa. Urodzony na Litwie Mekas pod koniec lat czterdziestych wyemigrował do USA, gdzie stał się jedną z czołowych postaci nowojorskiej awangardy filmowej. Jest twórcą filmowym, krytykiem, założycielem czasopisma Film Culture.

Lithuania and the Collapse of the USSR to projekt interesujący nie tylko z punktu widzenia filmoznawczego. Obraz Mekasa prowokować może do zadawania pytań o relacje między historią a telewizją, która wpływa na sposób postrzegania przeszłości.

Przez rok, w latach 1990-1991 Jonas Mekas nagrywał kamerą fragmenty programów telewizyjnych i telewizyjnych relacji na żywo, podejmujących temat rozpadu ZSRR i procesu odzyskiwania niepodległości przez Litwę. Powstał z tego prawie pięciogodzinny materiał, dokumentujący najnowszą historię Litwy.

W inicjatywie Mekasa przekaz telewizyjny staje się punktem odniesienia, materią, na której buduje się film dokumentalny. Wydarzenia historyczne dziejące się na ulicach Wilna są w tym projekcie wielokrotnie przetworzone – zmedializowane: najpierw przez telewizję, następnie przez reżysera, który wybiera elementy i buduje narrację swojego filmu. Mekas jest jednak wobec historii równie bezbronny jak my: rejestrując obrazy wydarzeń historycznych nie ma na nie żadnego wpływu, dostęp do rzeczywistości ma wyłącznie za pomocą telewizji.

Recenzent serwisu The L Magazine zwraca uwagę: the film can be considered a reflection not just on the content of the news, but on its rhetoric at the time, as well. Were Mekas (or someone else) to make a similar film of current events as they are now, they would have to make a multi-media explosion that includes Twitter, Facebook, and all the other “up to the second” updates that technology has graced us with. Pre-internet, Lithuania and the Collapse of the USSR captures a dependency on television that has begun to switch over to the laptop and cellphone in recent years.

Kiedy czytałem o tym projekcie przypominały mi się obrazy płonących nowojorskich wież WTC. Zamachy terrorystyczne z 2001 roku zaliczono (mniej lub bardziej chętnie) do wydarzeń mających rangę historyczną. O ile w przypadku litewskich wydarzeń z 1990 i 1991 roku Mekas miał do dyspozycji kilka kanałów telewizyjnych, to już dziesięć lat później historyczne obrazy zwielokrotnione były w tysiącach fotografii robionych telefonami komórkowymi, w ogromnej liczbie relacji opisywanych w internecie czy rozsyłanych mailami. Jak poradzić sobie z takim nadmiarem?

Zob. także Lithuania and the Collapse of the USSR – recenzja w serwisie Reverseshot.com

Grafika: mayastendhalgallery.com