W najnowszej Frondzie opublikowano zapis rozmowy Piotra Pałki z profesorem Andrzejem Nowakiem. Tematem wywiadu była polityka historyczna Rosji. Andrzej Nowak jest znawcą problematyki Rosji i Europy Wschodniej, kierownikiem Pracowni Dziejów Rosji i Europy Wschodniej Instytutu Historii PAN oraz Zakładu Historii Europy Wschodniej UJ.

Jak przekonuje Nowak, polityka historyczna Rosji jest po części wyrazem potrzeb i dążeń samego społeczeństwa rosyjskiego, które zmobilizowało wokół nowej koncepcji wizji Rosji w świecie elity intelektualne i polityczne. Była to reakcja na politykę pierwszej kadencji rządów Jelcyna, który próbował narzucić zupełnie inny od imperialnego język i styl prowadzenia polityki – a także mówienia o historii. Andrzej Nowak udowadnia też, że budowa nowego dyskursu politycznego i historycznego nie mogłaby się odbyć bez zaangażowania sporej części rosyjskich historyków (takich jak Aleksander Mitrofanow, zastępca Żyrinowskiego czy Natalia Narocznicka). Ich wykład historii Rosji uzupełniły propagandowe schematy promowane przez władzę.

Uroczyste obchody rocznicy zakończenia II wojny światowej – 9 maja 2005 roku

Nowak opisując wewnętrzne relacje w społeczeństwie rosyjskim (gra między władzą, oligarchami i zwykłymi ludźmi) zwraca uwagę na źródła imperialnego charakteru polityki historycznej Rosji: o ile interesy oligarchów nie są i nie muszą być tożsame z interesami Rosji, o tyle imperialna ideologia ma być elementem scalającym rosyjskie społeczeństwo i dającym najbiedniejszym poczucie wartości. W radykalnie zatomizowanym i biednym społeczeństwie imperialny dyskurs stanowi rekompensatę problemów dnia codziennego. Jak podkreśla jednak Andrzej Nowak, jest to czysto propagandowe zagranie – rosyjskiej elicie finansowej nie zależy na skuteczności polityki imperialnej, bowiem kryzys w stosunkach z Zachodem, który mógłby zostać wywołany realizacją imperialnych tez, zagroziłby licznym interesom prowadzonym przez oligarchów poza Rosją: dlatego retoryka imperialna będzie znów zarezerwowana przede wszystkim na użytek wewnętrzny, by pacyfikować niezadowoloną z podziału majątku [państwowego] część społeczeństwa.

Rozmowa podejmuje też kwestie relacji rosyjsko-niemieckich w kontekście bieżącej polityki historycznej, polityki ludnościowej Rosji i relacji między rosyjskim państwem a Cerkwią. W stosunkach polsko-rosyjskich Andrzej Nowak postuluje tu racjonalne podejmowanie kwestii historycznych i upamiętnianie wątków historii Polski i Rosji (także tych tragicznych) nie tylko w edukacji, ale także w kulturze masowej. Drugim wyzwaniem jest inspirowanie świadomości historycznej Unii Europejskiej. Wspólnie z Litwinami, Łotyszami i Estończykami Polacy powinni intensywniej promować wiedzę o rzeczywistości komunistycznego totalitaryzmu, która w krajach zachodniej Europy nie zawsze jest znana.

Polecamy wywiad z profesorem Andrzejem Nowakiem w najnowszym numerze czasopisma „Fronda”.