Bartosz Korzeniewski w jednym z ostatnich numerów czasopisma Kultura Współczesna (3/53, 2007) dyskutuje nad terminem, który z punktu widzenia tematów, jakimi zajmujemy się w serwisie Historia i Media wydaje się niezwykle istotny. Chodzi o mediatyzację i medializację pamięci.

Artykuł Korzeniewskiego to nie tylko teoretyczna analiza i próba wprowadzenia do dyskusji nad pamięcią społeczną tych pojęć, ale także – a może przede wszystkim kolejny dowód na to, że opisywanie i analizowanie relacji między mediami a historią i pamięcią ma pewien potencjał, którego nie można zredukować wyłącznie do kwestii specyficznych, niszowych zainteresowań. Zagadnienie to bowiem staje się coraz bardziej istotne z punktu widzenia refleksji nad współczesną świadomością historyczną i rolą mediów w społeczeństwie. Na ważność tego zjawiska zwraca uwagę wielu badaczy pamięci. Można tu przywołać niemieckiego badacza Christopha Cornelissena, który uznaje problem roli mediów, jako jedno z pięciu najistotniejszych pól badawczych w obrębie najszerzej rozumianej problematyki kultury historycznej (obok problemów uwarunkowań społecznych pamięci, problemu zmienności pokoleń, związku pamięci i narodu oraz zagadnienia wpływu wiary i ideologii na pamięć. (s. 6)

Przeszłość zapośredniczona przez media

Definicje zjawiska mediatyzacji i medializacji pamięci, jakie proponuje Korzeniewski, odnoszą się do pojęcia pamięci przeszłości. Medializacja w znaczeniu szerokim (mediatyzacja) oznacza – jak proponuje autor – zapośredniczanie pamięci o przeszłości przez media, przy czym są one definiowane jak najszerzej jako nośniki pamięci (od źródeł historycznych, muzeów, uroczystości rocznicowych aż po opowieści oral history, film czy sztukę. Nie istnieje bowiem możliwość niezapośredniczonego żadnym nośnikiem przekazu przeszłości (s.10).

Medializacja w znaczeniu wąskim oznacza według Korzeniewskiego zapośredniczanie obrazu przeszłości przez masowe media (w tym internet), które stają się nośnikiem pamięci. Nośniki pamięci to narzędzia wykorzystywane do cyrkulacji obrazów historycznych i nadawania im znaczenia (s. 9). W poszczególnych społecznościach albo grupach społecznych określone nośniki pamięci mogą być uprzywilejowane.

Dzięki takiemu rozszerzeniu pojęcia medializacji autor uzyskuje niezbędny dystans wobec najnowszych teorii związanych z wpływem mass mediów (głównie telewizji) i do badań włącza także kwestie związane z tradycyjnymi (muzeum, uroczystość rocznicowa) nośnikami pamięci.

Rola mediów wobec pamięci historycznej

Jak pisze Korzeniewski, nośniki pamięci odgrywają fundamentalną i konstruktywną rolę w nadawaniu sensu przeszłości. Bez ich pośrednictwa pamięć utraciłaby konieczne do komunikacji oraz do artykulacji swych treści materialne podłoże. Ich specyficzne formy i mechanizmy funkcjonowania rzutują na dynamicznie wciąż konstruowany obraz przeszłości. Ostatecznie zaś sama pamięć przeszłości posiada określony sens wyłącznie w kontekście jej poszczególnych nosicieli. (s.11).

Autor podkreśla też (w podsumowaniu) wyzwanie, jakim dla wielu instytucji zajmujących się upamiętnianiem i edukowaniem o przeszłości jest medializacja (mediatyzacja) pamięci. Podnosząc kwestię polityki historycznej stwierdza, że obok kontrowersji związanych z upolitycznianiem historii przez instytucje państwa należałoby również pytać o to, jak instytucje te potrafią odnieść się do faktu zapośredniczania przeszłości przez media i modelowania pamięci historycznej w społeczeństwie, które obraz historii czerpie z telewizji lub internetu (s. 22). Czy wystarczające jest jedynie tworzenie kolejnych multimedialnych muzeów? Jak sprawdza się edukacja historyczna wykorzystująca formę komiksu?

W tym krótkim informacyjnym szkicu trudno przekazać wszystkich wątków, jakie podejmuje Bartosz Korzeniewski w swoim artykule – stąd zachęcam do lektury oryginału.

Inne artykuły dostępne w tym numerze

Bartosz Korzeniewski – Medializacja i mediatyzacja pamięci – nośniki pamięci i ich rola w kształtowaniu pamięci przeszłości

Celia Lury – Syndrom fałszywej pamięci. Wspomnij mnie (przeł. Iwona Kurz)

Hubert Orłowski – Wielkie narracje – cezury historyczne – mity fundacyjne

Stanisław Jędrzejewski – Dwie wystawy – jeden projekt? Muzealizacja miejsca pamięci Ucieczka i wypędzenie (przeł. Amelia i Bartosz Korzeniewscy)

Bartosz Korzeniewski – Wystawy historyczne jako nośnik pamięci na przykładzie wystawy o zbrodniach Wehrmachtu

Jerzy Kałążny – Kategoria pamięci zbiorowej w badaniach literaturoznawczych

Hanna Gosk – Jak pamięta się wielką historię i jak się o niej opowiada w prozie XX wieku

Bogumiła Kaniewska – Doświadczenie historyczne w zapisie literackim

Amelia Korzeniewska – Wizualność i pamięć w perspektywie psychoanalizy

Iwona Kurz – Przepisywanie pamięci: przypadek Muzeum Powstania Warszawskiego

Monika Brzóstowicz-Klajn – Wehikuł czasu? Uwagi o Wirtualnej historii: Tajemnica zamachu na Hitlera (program dok. Produkcji Discovery Channel)

Zobacz też: Kultura Współczesna. Archiwalne numery czasopisma zamówić można pod adresem [email protected]