Historyczne serwisy internetowe Książnicy Cieszyńskiej

Od kilku już lat Książnica Cieszyńska we współpracy z Ośrodkiem Dokumentacyjnym Kongresu Polaków w Republice Czeskiej realizuje projekt „Wspólne źródła”, którego najistotniejszym rezultatem jest wydawnicza seria źródłowa, zatytułowana „Bibliotheca Tessinensis„. Stawia sobie ona za cel upowszechnianie nieznanych lub trudno dostępnych źródeł historycznych odnoszących się do przeszłości Śląska Cieszyńskiego, od średniowiecza po czasy najnowsze, a ponadto źródeł o znaczeniu uniwersalnym, przechowywanych na terenie Śląska Cieszyńskiego i stanowiących trwały składnik dziedzictwa piśmienniczego regionu.

W 2007 r. w serii „BT” ogłoszone zostały dwie edycje. Pierwszą, zatytułowaną „Zaolzie w świetle szyfrogramów polskiej placówki dyplomatycznej w Pradze oraz Ministerstwa Spraw Zagranicznych w Warszawie (1945-1949)” wydał Ośrodek Dokumentacyjny KP. W edycji, przygotowanej do druku przez Jiřego Friedla i dostępnej także w wersji elektronicznej, opublikowano 297 szyfrogramów dotyczących Zaolzia. Materiał ten, odsłaniając nieznane dotąd kulisy powojennego sporu o przynależność państwową Śląska Cieszyńskiego, stanowić może nie tylko cenną pomoc w badaniach nad dziejami regionu, który w XX w. kilkakrotnie stawał się przedmiotem polsko-czeskiego konfliktu, ale – jak wolno sądzić – zastosowanie znajdzie też w pracach badawczych o znaczeniu ponadregionalnym, odnoszących się do stosunków międzynarodowych, szczególnie widzianych przez pryzmat procesu kształtowania się podporządkowanego Moskwie bloku państw „demokracji ludowej”.

Równolegle z edycją szyfrogramów w serii „BT” ukazało się wydane przez Książnice Cieszyńską fundamentalne, a pozostające dotąd tylko w rękopisie źródło do dziejów Cieszyna, a mianowicie kronika miasta („Gedenkbuch der Stadt Teschen„), pióra wieloletniego burmistrza, Aloisa Kaufmanna (1772-1847). Dzieło to, obejmujące cztery tomy opracowania autorskiego oraz dwa tomy suplementu zawierającego odpisy 265 dokumentów historycznych, w znacznej części niezachowanych do czasów współczesnych, przedstawia dzieje Cieszyna, poczynając od jego legendarnego założenia w 810 r. aż po trzecią dekadę XIX w. Doskonała znajomość źródeł i wierność nowoczesnym, ukształtowanym pod wpływem Oświecenia zasadom naukowego krytycyzmu, pozwoliły Aloisowi Kaufmannowi przygotować dzieło nie tylko rozległe i szczegółowo prezentujące najważniejsze aspekty dziejów miasta, ale i cechujące się znacznym obiektywizmem.

Projekt „Wspólne źródła”

Niezwykle istotnym elementem projektu „Wspólne źródła” stała się także zorganizowana we wrześniu 2007 r. w Książnicy Cieszyńskiej polsko-czesko-niemiecka konferencja naukowa, zatytułowana „Kronikarz a historyk. Atuty i słabości regionalnej historiografii”. Konferencja, inspirowana pracami nad edycją „Gedenkbuch der Stadt Teschen”, opracowania kronikarskiego, spełniającego jednak elementarne standardy dzieła naukowego, poświęcona została teorii i praktyce regionalnego i lokalnego dziejopisarstwa, uprawianego zarówno przez profesjonalistów, jak i amatorów. Wygłoszone w jej trakcie referaty podzielone zostały na trzy bloki. Pierwszy obejmował wystąpienia ukazujące współczesną refleksję teoretyczną na temat regionalnego i lokalnego dziejopisarstwa. Ich autorzy postawili sobie za cel udzielenie odpowiedzi na pytanie czy mamy w tym przypadku do czynienia z całkowicie odrębną dziedziną historiografii czy też raczej z inną perspektywą badawczą i specyficzną metodą poznawania przeszłości. W bloku drugim znalazły się referaty odnoszące się do dziejów regionalnego i lokalnego piśmiennictwa historycznego na Śląsku. Na blok trzeci złożyły się z kolei referaty poświęcone historiografii Górnego Śląska, konfrontujące przedstawione w bloku pierwszym obserwacje teoretyczne z – osadzoną w tradycji historycznej (blok drugi) – współczesną praktyką dziejopisarską. Łącznie, w czasie dwudniowej konferencji (20-21 września 2007 r.), swoje referaty przedstawiło dwunastu autorów, a mianowicie: prof. dr hab. Bogdan Cimała (Uniwersytet Opolski), Dr. Roland Gehrke (Universität Stuttgart), mgr. Radim Jež (Masarykova univerzita Brno), Prof. dr. Peter Johanek (Universität Münster), prof. dr hab. Ryszard Kaczmarek (Uniwersytet Śląski), dr Barbara Paulina Kalinowska-Wójcik (Uniwersytet Śląski), dr Adam Kubacz (Katowice), dr Wojciech Mrozowicz (Uniwersytet Wrocławski), dr Krzysztof Nowak (Uniwersytet Śląski), Doc. David Papajík Ph.Dr. (Univerzita Palackého Olomouc), dr Janusz Spyra (Uniwersytet Śląski), prof. dr hab. Andrzej W. Stępnik (Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie), prof. dr hab. Rafał Stobiecki (Uniwersytet Łódzki). Wszystkie wystąpienia, przygotowane w postaci pisemnej i zebrane przez organizatorów konferencji jeszcze przed jej rozpoczęciem, zostały opracowane w postaci publikacji elektronicznej.

Elektroniczny słownik biograficzny Śląska Cieszyńskiego

Warte uwagi są także pozostałe serwisy internetowe Książnicy Cieszyńskiej, szczególnie zaś będący rezultatem innego ze zrealizowanych przez nią projektów „Elektroniczny słownik biograficzny Śląska Cieszyńskiego”, pełnotekstowa, faktograficzna baza danych, zawierająca ponad 6 000 haseł biograficznych odnoszących się do osób w przeszłości, lub współcześnie związanych z regionem. Jej zasadniczym walorem jest możliwość przeszukiwania według różnorakich kryteriów: nie tylko poprzez nazwisko danej osoby czy używane przez nią pseudonimy, ale także rok urodzenia czy śmierci, nazwy miejscowości, w których działała, wykonywany zawód lub rodzaj działalności, a nawet nazwy instytucji, z którymi pozostawała związana. ESBSC pozwala zatem na tworzenie różnego typu zestawień, zależnych tylko od potrzeb prowadzącego kwerendę (np.: księża urodzeni w XVIII w. związani z Generalnym Wikariatem w Cieszynie; lub nauczyciele urodzeni w XIX w. zajmujący się twórczością pisarską; bądź też pisarze urodzeni w latach trzydziestych XX w. i związani z Trzyńcem). Co istotne, każdy odnaleziony tą drogą biogram dostarcza nie tylko zwięzłych informacji o danej osobie, ale i odsyła do dalszych, niekiedy licznych źródeł zawierających poszerzony materiał faktograficzny. ESBSC stanowić może więc poręczną pomoc warsztatową, przydatną w badaniach i popularyzacji problematyki regionalnej, a także – dzięki równoważnej obecności danych odnoszących się do przedstawicieli wszystkich mieszkających na Śląsku Cieszyńskim grup narodowych (polskiej, czeskiej, niemieckiej, żydowskiej) – inspirację do prowadzenia owych prac w oderwaniu od schematów motywowanych płytko pojętym interesem narodowym.

Cieszyńska Biblioteka Wirtualna

Nie mniej użyteczny jest także serwis, nieco na wyrost nazwany „Cieszyńską biblioteką wirtualną”, za pośrednictwem którego udostępniono elektroniczne kopie kilkudziesięciu publikacji, składających się na kanon dawnej, cieszyńskiej literatury historycznej. Godne polecenia są ponadto zdigitalizowane wersje organizowanych przez Książnicę Cieszyńską wystaw, np. „Cieszyńscy legioniści”, „Zaolzie 1938”, czy „Cieszyńskie rody. Buzkowie”.

Krzysztof Szelong

• • •

Kategorie: Zasoby